Аԥсуа радио анысымҩа

© Фото : из архива Екатерины БебияАԥсуа радио
Аԥсуа радио - Sputnik Аҧсны
Анапаҵаҩра
Мшаԥымза 30 рзы Аԥсуа радио 85 шықәса ахыҵуеит. Арҭ ашықәсқәа ирҭагӡаны иара еиуеиԥшым ашьақәгыларатә етапқәа ирхысит. Урҭ реиҳа иуадаҩыз 1936-1953 шықәсқәа ирықәшәеит.

Sputnik, Бадри Есиава

Аԥсуа радио раԥхьатәи амш акәны иԥхьаӡоуп мшаԥымза 30, 1932 шықәса. Усҟан иара аусура еиҿыркааит аҭыԥантәи арадиобзиабаҩцәа. Ԥшьышықәса ааҵуаны арепрессиақәа ирыҵаркит. 1936 — 1953-тәи ашықәсқәа раан Аԥсуа радио зхысыз аҭоурых далацәажәоит ажурналистка Екатерина Бебиаԥҳа "Аԥсуа радиои ателехәаԥшреи аҭоурых-культуратә контекст аҟны (1932-1993шш.)" захьӡу лышәҟәы аҿы.

Автор илыҩуеит 1936 шықәса ԥхынҷкәынмзазы Аԥснытәи АССР Ацентртә комитет аҟны арадиофикациеи арадиодырраҭареи рзы азинмчра змоу ҳәа аусура даларган Иван Коӷониа. Абарҭ аамҭақәа рзы арадиоекомитет штатла еиқәыршәан. Иара ихаҭыԥуаҩыс дыҟан Парҭен Ҵнариа, аредактори акорреспонденти рнапынҵақәа нарыгӡон Артем Амқәаби Чинчор Зыхәбеи, дикторс дыҟан Сандро Сангәлиа.

Ареспублика араионқәа зегьы рҟны еиҿкаан арадиоузелқәа, Аҟәа агәҭа аус зуаз арадиоузел алшара 500 ватт иҟан. Аусурақәа цон. Арадио аусура иалахәыз ракәзар еиҳа-еиҳа рнапахьы иааргон рзанааҭ. Аха, 1937 шықәса ажьырныҳәа 10 рзы аҭагылазаашьа аҽеиҭанакит. Қарҭтәи анапхгара рыдҵала Аԥсны Акоммунисттә партиа Ацентртә анагӡаратә комитет иаднакылеит ақәҵара арадиокомитет аҭагылазаашьа ԥсахны Қарҭ анапаҵаҟа ииагахарц.

Апоетесса Инна Аҳашԥҳа - Sputnik Аҧсны
Инна Аҳашԥҳа: исҭахуп Аԥсуа радио абжьы адунеи иалаҵәарц

"Қарҭтәи анапхгара арадио аҟнгьы рхатә политика амҩаԥгара рыгәҭакны имҩаԥыргеит ари аӡбара" ҳәа лыҩуеит Екатерина Бебиаԥҳа.

Лара илыҩуеит арепрессиа ашықәсқәа раан арадио аморал-ԥсихологиатә ҟазшьа ҷыда аԥҵара алзыршо инструментны аҟалара иара аусзуҩцәа ишырхарам. Абри аус ҟьашь мҩаԥызгоз ракәзар, рықәнага иацәцеит. Зықьҩыла апартиа, азанааҭеидгыла, анаука, акультура аусзуцәа, анхацәа, еиуеиԥшым анаплакқәа русуҩцәа уҳәа арепрессиақәа рызун "аконтрреволиуциатәи, адиверсиатәи, атеррористтәи еиҿкаарақәа рзы" ирыҵыркны.

Арҭ ауаа, реиҳараҩык изыхдырҟьоз рыздырамызт, иарбанызаалак ус бааԥсык иаламызт. Дара рганахь ала имҩаԥыргоз, иаартыз аусӡбарақәа Аԥсуа ҳәынҭқарратә театр ахыбраҟны имҩаԥысуан. Уи адагьы ақалақьқәа рышҭақәеи рымҩадуқәеи рҟны иқәыргылаз арадиорупорқәа рыла ртранслиациа мҩаԥыргон.

"Ашьаусмҩаԥгара апроцесс ишиашоу ицоз аефир адагьы имҩаԥыргон арадиоеиҿцәажәарақәа. Арадио рхы иадырхәон анапхгаратә мчрақәа ирҭахны иҟаз аидеиақәа раларҵәаразы, рполитика амҩаԥгаразы" ҳәа лыҩуеит ажурналист.

Екатерина Бебиаԥҳа лышәҟәы аҟны иаалгоит Иван Коӷониа иажәақәа: "Зехьынџьара арепрессиақәа мҩаԥысуан. Иаанкылан иҭаркуан амаҵзурауаа, аҵарауаа, алитературеи аҟазареи рхаҭарнакцәа, ауааԥсыра. Ҳара адҵа ҳаҭан иаартыз ашьаусӡбрақәа рымҩаԥысра зегьы атранслиациа азаауларц. Ҳаргьы уи аефир ахь инаҳмышьҭыр ада ԥсыхәа ҳамамызт", ҳәа. Коӷониа ишигәалашәоз ала Аԥсны Агәабзиарахьчаразы анаркомат 20 шықәса анахыҵуаз аҽны арадио ахь днеиит иара анапхгаҩы Вианор Анчабаӡе, иколлегацәа дрыдныҳәаларц, русбарҭа аусуразы игәаанагарақәа иҳәарц. Поиара иқәгылараан арепрессиақәа, иара убас аполитикагьы, зынӡагьы дрыламцәажәаӡеит, аха адырҩаҽныҵәҟьа даанкылан дҭакын. Аамҭақәак рышьҭахь иара убас даанкылан арадиокомитет азы Аглавлит аиҳабы Виктор Кәыкәба. Урҭ ажәлар раӷацәа ҳәа икыдҵаны иршьит, иара Иван Коӷониа иакәзар, иусура дамырхит.

Мшаԥымза 30 рзы Аԥсуа радио 85 шықәса ахыҵуеит - Sputnik Аҧсны
Ицәажәоит Аԥсуа радио: шьҭа 85 шықәса

1941-1945 шықәсқәа рызтәи Аџьынџьтәылатә еибашьра дуӡӡа ианалага ашьҭахь Қарҭынтәи иаашьҭын ашәҟәы. Ашәҟәаҟны иҳәан излагаз аибашьра инадҳәаланы Аԥсуа радио аредакциақәа рыхԥагь русура аанкылахароуп ҳәа. аамҭақәак рышьҭахь иааит аҽа шәҟәык, зыҟны аурыси ақырҭуа редакциеи русура хацыркызарц адҵа ҟаҵаз. Аԥсышәала арадиодырраҭарақәа рымҩаԥгара аанкылан.

"Қырҭтәыла анапхгара еснагь ирҭахын аԥсуа редакциа аусура аанкылара, аха амзыз рзыԥшаауамызт. Уажәы аибашьра ҿарԥаны иҟарҵеит. Ухәыцҵәҟьар аибашьра аан аҟара ауаа реидкыларазы, рдоуҳа ашьҭыхразы ажәа аҭахны ианбаҟаз, аха… Қарҭаа рхықәкқәа рынагӡаразы рхы иадырхәеит", ҳәа лыҩуеит Екатерина Бебиаԥҳа.

1941 шықәса рзтәи Арадиокомитет адҵақәа рышәҟәаҟны ԥсыуа жәлакгьы уԥыхьашәом. Аԥсуаа зегьы аԥсуа редакциа аркра инадҳәаланы русура иамхын. Раркра иалагеит аԥсуа школқәа. Ари, аԥсуа школқәа ақырҭуа бызшәахь риагара аҵара-ааӡаратә процесс иацхраауеит ҳәа ишьан.

Урысбызшәала имҩаԥысуаз адырраҭарақәагьы атәыла анапхгара ирҭахыз агитациатә политика мҩаԥыргалар акәын. Аԥсуа бызшәа акәзар, усгьы иаркын.

1953 шықәса рзы, Сталин иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь Аԥсуа радио "аԥсы ҭалеит". Еиҭахацдыркит аԥсуа бызшәала адырраҭарақәа рымҩаԥгара. Ауадаҩрақәа аҭыԥ шрымазгьы ари «ныҳәан».

"Арадиожурналистцәеи атехникатә усуҩцәеи рыла акадырқәа маџьананы еиҿкаан. Аԥсуа бызшәа астиль аус адулара аҭахны иҟан. Аефир амикрофонтә папкақәа рыла иубартә иҟоуп абызшәа шыхәанчаз, аграмматикатәи астилистикатәи гхақәа шрыцәцоз» ҳәа лыҩуеит Бебиаԥҳа.

Арҭ аамҭақәа рзы аԥсуа радиоредакциа аредакторс дыҟан Иван Амҷба, адикторс – Алықьса Џьонуа, радиокорреспондентс – Елена Гәынԥҳа.

1956 шықәса рзы аефиртә аамҭа сааҭки жәа минуҭки рҟынтәи ҩ-сааҭк рҟынӡа иацҵан, аамҭақәак рнаҩс – х-сааҭк рҟынӡа.

60-тәи ашықәсқәа рзы аҭагылазаашьа акыр еиӷьхеит. Аԥсуа бызшәала ирылацәажәо иалагеит актуалра злаз атемақәа, астудиахь инарыԥхьо иалагеит асасцәа.

Ажәабжьқәа зегьы
0