Sputnik
Адгьыл аҵаҟатәи аартрақәа
2024 шықәсазы урыстәылатәи аҵарауаа Аԥсны иааидкыланы ф-ҳаԥ ҿыцк аадыртит.
Ажьырныҳәамзазы еилкаахеит Гагра араион Чагрыԥшь ақыҭа азааигәара аҳаԥқәа хәба шаадыртыз. Аспелеолог Геннади Самохин Sputnik ишазеиҭеиҳәаз ала, уаанӡа 15 ҳаԥы шыҟаз рдыруан, аха аҭыԥантәи ауааԥсыра рдыррақәа рыбзоурала, адгьылҵаҟатәи аҳаԥқәа аҽа хәба раарԥшра алыршахеит.
Иԥшааз рҟынтәи иреиҳау аҳаԥы аҵаулара 300 метра инаӡоит, егьырҭ рыҵаулара 15 инаркны 27 метра рҟынӡа иҟоуп. Аҵарауаҩ игәаанагарала, арҭ иреиҳау арбагақәа ракәӡам. Аҳаԥқәа иҵегьы иҵаулазар алшоит.
2024 шықәса ԥхынгәымзазы Урыстәылатәи Аспелеологцәа реидгыла аекспедициа аиҳабы Сергеи Левашев радио Sputnik аефир ала адырра ҟаиҵеит Бзыԥтәи ашьхеибаркыраҿы уаанӡа идырмыз аҳаԥы шаадыртыз.
Иара иажәақәа рыла агәыԥ ахәҭак шьапыла ашьха Наԥра аҟынӡа ихалеит, рхалара жәеиза сааҭ аамҭа аҭаххеит. Егьырҭ 8 минуҭк рыла аверталиот ала уахь инеит. Аԥшаарақәа ирлҵшәахеит аҳаԥ ҿыц аарԥшра, уажәы уи аҭҵаара иаҿуп.
Левашев агәра ганы дыҟоуп, адунеи аҿы зегь реиҳа иҵаулоу аҳаԥқәа ԥшьба ареспубликаҿы ишырыԥшаахьоугьы, иҟалап ҳаԥхьаҟа урҭ арекордқәа ираԥызго аҽа ҳаԥқәак рыԥшааргьы шауа.
Иара убасгьы ареспубликаҿы урыстәылатәи аспелеологцәеи Аԥсны Аекологиазы аҳәынҭеилаки адунеи аҿы иҵаулаӡоу ҳәа иԥхьаӡоу х-ҳаԥык – Крубер, Вериовкин, Московскаиа аҳаԥқәа рыҭҵаарақәа ирыцырҵоит.
Гиуеностәи артефакт
Абар уажәшьҭа хәышықәса ҵуеит урыстәылатәии аԥснытәии археологцәа Очамчыра ақалақь, ажәытәӡатәи ақалақь Гиуенос ахьыҟаз аҭыԥ аҿы ажрақәа мҩаԥыргоижьҭеи. Убри аан есымша аҭоурыхтә ҵакы змоу артефактқәа рыԥшаара рылшоит.
Сынтәа аҵарауаа ирылшеит ажәытә бырзен бызшәала аҩыра зныз аҳашлыхтә колонна аԥшаара.
Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи адиректор, аекспедициа анапхгаҩы Аркади Џьопуа иажәақәа рыла, иҩызцәеи иареи артефакт ҳера VI ашәышықәса иаҵанакуеит ҳәа алкаа ҟарҵеит.
Џьопуа ари аԥшаах зеиԥшыҟам акоуп, археолог изы ас еиԥш ақәҿиара аиура даара имаҷуп ҳәа иԥхьаӡоит. Аԥсни Урыстәылеи рҟазауаа аколонна иану аҩыра аиҭагара рҽазыршәоит. Абырзен бызшәеи ажәытәӡатәи абырзен бызшәеи здыруа аҵарауаагьы уи аус иадыԥхьалоуп.
Шпитцель иорхидеиа
Аԥснытәи аботаникцәа рзы иҳаҩсуа ашықәс даара иқәҿиараны имҩаԥысит. Аԥхынра алагамҭазы, Риҵатәи амилаҭтә парк аҵакыраҿы имҩаԥысуаз аекспедициа аан, ари адгьылҭыԥ азы иҿыцу аҵиаа хкы аарԥшын – Шпитцель иорхидеиа.
Аҭҵаарадырразы апарк адиректор ихаҭыԥуаҩ Инга Ҭаниаԥҳа ишылҳәаз ала Шпитцель иорхидеиа рыԥшааит РРНП аҭҵаарадырреи аекологиатә ҵареи рыҟәша аусзуҩцәа, урҭ рҿаԥхьа хықәкны иқәгылан Мраҭашәаратәи Кавказ ашьха Ачибах аҭҵаара. Аҵарауаа 35 шықәса ҵуан ари аҭыԥ ршьапы ықәдмргылеижьҭеи.
Шпитцель иорхидеиа – аорхидеиа аҭаацәара иаҵанакуа, 20-30 сантиметр аҳаракыра змоу ашықәсрацәатә шьапхы ҵиаауп.
Ахраҿалара аиҭарҿиара
Риҵатәи амилаҭтә парк аҿы еиҭахацдыркит ахраҿалара ахырхарҭақәа. Урҭ иахьазы ааба ыҟоуп, урҭ рҟынтә ԥшьба аӡиасқәа Еӷьеи Бзыԥи ахьеилало аҭыԥ аҿы иҟоуп, даҽа ԥшьба ахәыҷқәеи ҿыц ахраҿалараҿ зыҽԥызшәо ауааи рзы ари аҭыԥ иацәыхарамкәа иҟоуп.
Аси асыԥсеи рлеира ахылаԥшразы Риҵатәи амилаҭ парк аҭҵаарадырратә усзуҩы, Аԥсны Ашьхахалареи ахраҿалареи рфедерациа анапхгаҩы Ҭемыр Тәанба иажәақәа рыла, амаршрутқәа зегьы еиуеиԥшым ауадаҩралеи ҳаракыралеи – 25 метра рҟынӡа. Аԥхьаҟа аҳаракырақәа рыҩаӡара иҵегьы иацҵахоит.
Иара иазгәеиҭеит, ахраҿалара Аԥсназы иҿыцу спорт хкны ишыҟам, асовет аамҭазы акыр алаҵәара шамаз. Аспорттә храҿаларазы актәи Адунеи ачемпионат 1970 шықәсазы Ҩыԥшаратәи аиҩхааҭшәаҿы ишымҩаԥгаз. Уи рхы аладырхәит аа-тәылак, урҭ рыбжьара иҟан СССР, Иапониа, Франциа, ГЖәР.
Аҟәатәи ашыцә аҿы аԥшаах
Севастопольтәи аҳәынҭқарратә университет, урыстәылатәи Аҭҵаарадыррақәа ракадемиа Мрагылараҭҵааратә Институт, Аԥснытәи аҳәынҭқарратә Музеи рҟынтәи аҵарауаа рыла ишьақәгылоу аӡаҵаҟа-археологиатә експедициа 2024 шықәса рашәарамзазы Аҟәеи Гәдоуҭеи рӡымҽхакырақәа ҭырҵааит.
Иҷыдоу атехникеи аӡхәыҵалаҩцәеи рыцхыраарала, аӡиас Басла амшын иахьалало, 2,4 метра аҵаулараҿы, урҭ ирылшеит акәымпылбжатә еиқәҵара ацәынхақәа рыԥшаара. Аҵарауаа излазгәарҭо ала, ари аиқәҵара аҭыӡ ҿыцқәа здыҟаҵалаз уаанӡатәи абаа иацәынхоуп. Абаҟа инарҭбааны аҭҵаара 2025 шықәсқәазы иазгәаҭоуп.
Гәдоуҭа аӡымҽхакыраҿы ажәытәтәии абжьаратәи ашәышықәсақәа раантәи амқьаҭқәа рацәаны ирыԥшааит, урҭ иӡааҟәрылаз аӷба аидара акәзар ҟаларын ҳәа иԥхьаӡоуп.
Агидролакаторқәа рхы иархәаны, аҵарауаа иааизакны аинтерес зҵоу аӡаҵаҟатәи аргыларақәа 11 аадырԥшит, урҭ иааиуа ашықәсқәа рзы аӡхәыҵалаҩцәа рыцхыраарала рыҭҵаара ргәы иҭоуп.
Иԥшьоу Аҩырақәа
Дырмит Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аҿы мшаԥымза 15 рзы аԥсуа бызшәала "Лука иажәабжь бзиа аҟынтәи ԥшь-ҿырԥштәык", "Аԥааимбар Иона ишәҟәы" рӡыргара мҩаԥысит.
Аӡыргараан аинститут аиҳабы, аиҭага автор Арда Ашәба инаҵшьны иазгәеиҭеит Абиблиа, Ауасиаҭ Ҿыци Ауасиаҭ жәытәи аԥсуа доуҳа даара ишазааигәоу. Мрагыларатәи ажәларқәа рхәыцшьа, рхаҿсахьақәа даара еизааигәоуп, убри аҟнытә Иԥшьоу Аҩыра уанаԥхьо аилкаара мариоуп.
Иара убас, Ашәба иҭабуп ҳәа иеиҳәеит аԥсуа бызшәа ҭызҵааз, Иԥшьоу Аҩыра ажәытәуриа бызшәаҟынтәи аиҭагараҿы ацхыраара ҟазҵаз аредактор Џьеимс Ҳампсон.
Урҭ ашәҟәқәа Москватәи Абиблиа аиҭагара аинститут иҭнажьит, зқьы-зықь цыра атираж рыманы.
Абариотриатә ԥҟарақәа
Иаҳхысыз ашықәсазы Аԥснытәи аҳақьымцәа ареспублика аҭоурых аҿы раԥхьаӡа акәны абариотриатә ԥҟарақәа мҩаԥыргеит (изцу икапан агырхаразы иҟарҵо аԥҟара).
Агәабзиарахьчара аминистрра ишазгәанаҭаз ала, Аԥснытәи аҳақьымцәа Ҭырқәтәыла аԥышәа иахысит, ацлацәара ахәшәтәразы ахирургиатә методқәа ҭырҵаауан.
Аԥҟарақәа Ҭырқәтәылатәи аҟазауаҩ ихылаԥшрала имҩаԥган, аха ҳаԥхьаҟа Аԥснытәи аҳақьымцәа урҭ рхала имҩаԥыргалоит, уи азы Ареспубликатә хәшәтәырҭаҿ иахәҭоу аҭагылазаашьақәа зегьы аԥҵоуп.
Агәабзиарахьчара аминистр и.н. Едуард Быҭәба еиҭеиҳәеит, аԥсуа диаспора рыцхыраарала, аусбарҭа акьыбачымазареи агинекологиеи рганахьала Ҭырқәтәылеи дареи русеицура аҿиара азԥхьагәаҭаны ишыҟоу.
Зыжәла бзиоу абнаҽацәқәа рыхынҳәра
Ажәытәан Аԥсны зыжәла бзиоу абнаҽацәқәа уԥылон, аха ауаа "ирыбзоураны" арҭ оумашәа иԥшӡаз аԥстәқәа рыхкы ыӡит. Зны-зынла урҭ Кавказтәи абиосфератә ҳәырԥсарра аҟынтәи ареспублика аҵакырахь иҭалалоит, ирықәҿиар, рыԥсы ҭаны ихынҳәуеит.
Жәлар Реизара-Апарламент адепутат, Аҟәатәи аӡфымцастанциа атехникатә директор Резо Занҭариа Ԥсҳәы-Гәымсҭатәи аҳәырԥсарра аҵакыраҿы арҭ абнаҽацәқәа рыҟазаара аиҭашьақәыргылара хықәкыс ишьҭихит.
Ари аус шықәсқәак раԥхьа далагеит иара, аха 2024 шықәсазы ауп аӡбахә анӡыригаз. Sputnik акорреспондентцәа ари аҭыԥ иаҭааит, рыблала ирбеит лассы-ласс иуԥымло аԥстәы ссирқәа. Иахьазы Ԥсҳәы-Гәымсҭатәи аҳәырԥсарраҿы дара ԥшь-хык ыҟоуп. Урҭ рхылҵшьҭрақәа ҩба абнара иларҵахьеит.
Франциа аԥсуа ҩқәа
Аԥснытәи аӡахәаарыхыҩцәа аҭыԥантәи аӡахәа жәлақәа реиҭарҿиара иадҳәалоу русура иацырҵоит, уи аганахьалагьы ақәҿиарақәагьы роухьеит. 2024 шықәса абҵарамзазы Бордо ақалақь аҿы имҩаԥысуаз ацәыргақәҵаҿы раԥхьаӡа акәны Аԥснытәи аӡахәахкқәа ирылхыз аҩқәа рӡыргара мҩаԥысит.
Аԥсны Аӡахәааӡаҩцәеи аҩыҟаҵаҩцәеи рассоциациа акреативтә наԥхгаҩы Лаура Тарнааԥҳа ишазгәалҭаз ала, ареспублика ахаҭарнакцәа ари ацәыргақәҵа ралахәхара ахықәкы хадақәа иреиуоуп европатәи аҩқәа акырӡа иреиԥшым аҭыԥантәи аԥсуа ажьхкқәа "Акаҷыҷ", "Аӷбажь" ирылҵыз аҩқәа ргьама аҟазацәа дырбара.
Лара лажәақәа рыла, аԥсуа ҩқәа аусмҩаԥгатә аҭааҩцәа рыбжьара аинтерес ду цәырыргеит, избанзар Аԥсытәи аалыҵқәеи Европатәи ахкқәеи гьамала еиԥшым.
Аҳауа аҟынтәи "ааха"
Аԥынҵахәхәа апальмахәаҷа атәыла зегьы аҿы апальмаҵлақәа ааха рнаҭоит. Иҳаҩсыз ашықәс азы Аԥсны аекологцәа арҭ ахәаҷақәа ирҿагыланы рықәԥараан раԥхьаӡа акәны адронқәа рхы иадырхәеит.
Аԥсны Аекологиазы аҳәынҭқарратә еилакы анаԥхгаҩы Савели Ҷыҭанаа арадио Sputnik аефир аҿы ишазгәеиҭаз ала, дронла 40 литр рҟынӡа апестицид шьҭыхны, аҵлақәа рыхәшәтәра алдыршеит. Ари аметод даара иманшәалоуп, напылатәи ахәшәтәреиԥш алҵшәа аанарԥшыр, усҟан аекологцәа ргәы иҭоуп ари аметод еиҳа инарҭбааны ахархәара арҭарц.
Иахьатәи атехнологиақәа рхы иадырхәар рылшоит анеира ахьыуадаҩу аҭыԥқәа рҿы, насгьы егьырҭ ахәаҷа-маҷа хкқәа, еиҳарак америкатәи аԥырԥалыкь, рықәхраҿы.
Аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы имҩаԥгаз аусмҩаԥгатәқәа алҵшәа бзиақәа ааргеит. Ҷыҭанаа иҟаиҵаз адыррақәа рыла, 2018 шықәсазы Аҟәа ақалақь аҿы ачымазара змаз 18 ҵла ԥырҟазар, анаҩстәи ашықәсқәа рзы урҭ рхыԥхьаӡара хԥа-хԥа иреиҳамхеит.
"Аԥсуа Мульт"
2024 шықәса хәажәкырамзазы Аԥсны ахәыҷтәы телеканал "Аԥсуа Мульт" аусура иалагеит. Ари аканал аҿы ицәырҵуа амультфильмқәа зегьы аԥсуа бызшәа мацарала иҭыҵуеит.
Аиҳарак ахәаԥшцәа рбызшәахьы еиҭагоу аҳәаанырцәтәи ахәыҷтәы мультфильмқәа рыхәаԥшра рылшоит иааиԥмырҟьаӡакәа. Иара убасгьы адырраҭарақәа рсиа иаҵанакуеит ареспубликаҿы иаԥҵоу амультфильмқәагьы.
Аӡәырҩы иазгәарҭоит, арҭ амультфильмқәа ахәыҷқәа аԥсуа бызшәа ирласны, ирмарианы ишднарҵо. Уимоу, ԥштәы рацәала иҭыху анимациатә сахьақәеи бзиа ирбо аперсонажқәеи рыбзоурала аԥсуа бызшәахьы еиҳа азҿлымҳара аадырԥшуа иалагоит.