Инна Ҳаџьымԥҳа: "Амаакырақәа сыман есымша - ажәа, аԥсуа дгьыл ахьчаҩцәа рдоуҳа, сан"

Иҟоуп аԥсҭазаараҿы агәырҩа ӷәӷәа змоу ауаа, аха рҩызцәа уи џьара акала ирԥырхагамхарц иахьынӡауа ихараны изҵәахуа, уи "алакҭа" уҭазмырԥшуа… Урҭ реиԥш иҟоу, згәырҩа аиааишьа здыруа ауаа шхәыцуа ус ауп, "ҳара ҳгәырҩа ҳара ҳҿы иҟазааит, ҳара ҳашәхымс изхаагари, иахьа усгьы аԥсҭазаара цәгьоуп, ауаа ҳара ҳтәгьы зырзацаҳҵари" ҳәа… Сара ибзиаӡан исгәалашәо ҳашәҟәыҩҩцәа рҟынтәи ус иҟан Борис Гәыргәлиа, Алықьса Аргәын, Витали Амаршьан… Урҭ шамахак "уадырблырц" рҭахӡамызт ргәырҩа, аибашьраҿы хаҵарыла иҭахаз рыҷкәынцәа рыӡбахә анырҳәозгьы, раԥхьа рыҷкәынцәа рҩызцәа рхаҵарақәа рҳәон, нас урҭ рыӡбахә џьара акала иахымыҳәҳәартә, урҭ рылымкаа хаҵарак дара ртәқәагьы иҟарымҵеит ҳәа, аҵыхәтәан акәын ианырҳәоз…

Ех, шаҟа ицәгьагәышьоузеи агәырҩа аиааира, алабжыш аччаԥшь ала ахҩара… Уи ыҟаӡамшәа, адунеи ианӡамшәа, уара уашҭа иҭамлацшәа, иҭалазаргьы, аиааишьа удыруашәа ухы мчыла агәра анаурго, ауаагьы убри агәра ргар ануҭаху… Уи азы есымша мчык ҵәахны иумоуп, амцарцәаҩцәа реиԥш, ианаауҭаху амца ахьхәыҵҟьо "иақәуҭәо!.."

Убас иҟоу сҩызцәа дреиуоуп ажурналист-апоет Инна Ҳаџьымԥҳа. Сынтәа лиубилеи ыҟоуп, 60 шықәса лхыҵуеит ҳәа санаԥхьа (аӡӷаб лықәра рыбжьы рдуны ишырымҳәозгьы аасхашҭын...), азныказ иааџьасшьеит, уи ақәра аҟынӡа данбанеии ҳәа!.. Аха нас, лареи сареи еизааигәоу абиԥарак ҳшатәу анысгәалашәа, ҳҿара амҩахәасҭақәа санынарныԥшыла, ус ауп, ус, уаргьы уи ақәра уахыԥраахьеит ҳәа аасыҵанаҳәеит сгәы!
Нас ус анакәха, еибаҳҳәаша ҳамоуп, ҳазлацәажәаша, иаҳгәалаҳаршәаша ыҟоуп, литературатә журналистк, публицистк иаҳасабала лара лоуп есымша азҵаарақәа ҳазҭо аԥсуа телехәаԥшраҿы имҩаԥылго лдырраҭарақәа рҿы, иахьа ҳара уи ароль наҳагӡап, мышкы иадамхаргьы уи аус аҟынтәи лыԥсы лҳаршьап!..

– Иахьагьы рыгәра згоит санхәыҷызтәи сцәалашәарақәа. Адәы агәҭа сгыланы ажәҩан саҵаԥшуеит. Аӡын жәҩан аеҵә рыла еилыԥхаауеит. Исыкәыршан игылоу ашәаԥыџьаԥ каххаа иубоит, издыруеит хыхьынтәи шьоукы лбааԥшны ишсыхәаԥшуа. Ишысзыԥшу. Даараӡа исҭахуп срыццарц убрахь. Сгәаҟуеит. Зны ихасҵоит ишсылшо убрахь, аеҵә ахьсыԥхьо наӡаӡа рыццара. Нас сгәы ҭаҳауеит. Сани саби сыда дрымам. Ашкол салганы ақалақь ахь сцаанӡа убас аеҵәи сареи ҳаицрыхон. Сгәи-сгәи еилаԥшуан. Убасҟан исыӡбазҭгьы убрахь срыццоит ҳәа, сыԥсҭазаараҿы акы аҽшаԥсахуаз здыруеит. Ахала акәзаргьы. Аха сышхәыҷыз ашьха схаргалеит. Уа ажәеинраала умҩыр ԥхашьаран. Анцәарҭыԥ. Ажәҩан ааигәан. Амзагьы хан хьыҵәцарак иаҟаран. Аеҵәгьы еиҳа икәеицеиуан. Убасшәа сеиқәхеит. Нас ауниверситет, адунеи ду сыхнахит. Аха иахьагьы ақыҭа жәҩан санаҵаԥшлак, сгәы ааҭӡыӡоит, сцарызу сымцарызу ҳәа.

Раԥхьатәи арҵаҩы – Вера Матуаԥҳа-Нанба. Лара иҭкааны сыла дхыԥшылон, дук иеиԥш, смаҷымшьакәа. Убас дысзыӡырҩуан. Ллакҭа ҟәыш иахьагьы сгәы арԥхоит. Ааигәа схаҿы иааит убас аԥшышьа, ауаҩы ииҳәарызеи, изҳәарыма сҭак ҳәа, схы сҩаханы, илакҭа аҭаԥшра лара илҿысҵааит ҳәа. Лыԥсаҭа бзиахааит.

Сан лыԥсҭазаара сыԥсҭазаара иаҵалҵеит. Уи аԥсуа ԥҳәыс лынхашьа ауп. Аха сышкол, еиқәымхаз Арасаӡыхьтәи сышкол, ааигәа аҩнуҵҟа сзыҩнамлеит... Арасаӡыхь лбаа ашкол еиқәымхаӡеит. Сырҵаҩцәа…, убас еиԥш арҵаҩцәа рацәаҩхондаз Аԥсны. Ааскьа Иулиа Соловиова исыҵалҳәеит, рыӡбахә аиҭаҳәара акәым иаҭаху, аҩра ауп ҳәа. Аамҭа бзиак соуандаз.

– Аамҭа бзиа. Усҟан исԥылаз ишызбаз ауп иахьагьы сышрыхәаԥшуа. Уанмаҷу игәоуҭоит нас заха умоуа ауаҩы иҟазшьақәа: иԥшышьа, ицәажәашьа, иҽеиҭакшьа, итәашьа, игылашьа. Аччаԥшь изцәырызго, иҿымҭра, игәамԥхо шиныԥшуа. Аԥсуа интеллигенциа ҳзыниаз еиҳа иҳалалын. Усҟан иԥсыҽуп ҳәа срыхәаԥшуан, изхысыз-изҵысыз еилыскаанӡа. Ирылшаӡаз. Шьоукы иҳәҳәаны акәымкәа, ҿымҭ еиқәырханы иааргаз, аԥсы зхарҵаз рацәоуп. Рбызшәазы ирымаз агәаҟра рыцхраауан. Иалаԥсны иркын. Ахшыҩҵаррагьы аадырԥшуан. Ҳара иҵегьы шԥаҟашәымҵеи ҳәа анраҳҳәо, дара иаҳҳәо раҳауеит ҳәа сыҟаӡам.

Очамчыратәи асеминар хашҭшьа амоума. Ажәеинраалақәа ҳрыԥхьаны еилҳаргон. Рауф Ебжьноу апоезиаҿы ахәыцшьа ҳирҵон. Даара иҳахәон. Еимаҳкуан Владимир Аҵнариа ипоезиа акәу, Таиф Аџьба ипоезиа акәу анаҩс ҳаззааҭгыло. Усҟан Владимир ишәҟәы аиааира агеит анапҩахараҿы. Еилкааны акы ҟаҳҵозу, ҳаигәырӷьаны акы еимаҳкуазу сеидру. Уара уажәеинраалақәа иахьагьы ҿырҳәала исгәалашәоит. Зегьы урылыҳәҳәон. Аха аамҭа ԥыҭк анца, сыуа ӡӷабк илызкыз уажәеинраала шәара ишәызкуп ҳәа аҳәсахәыҷқәа зегьы алахухуан. Уигьы схамышҭӡеит. Аҿар зегьы ашәҟәыҩра рҽазырымкит. Аԥсуа ҭҵаарадырра иаҵагылеит аӡәырҩы. Ауаҩы инапкымҭа бжьаӡӡом, есымша иубарҭоуп рымҳәои. Аӡәы дҳазхәыцуан. Ҳаргьы ҳҽазаҳшәон. Уатәи сҩызцәа ԥыҭҩык сзынхеит исҩызцәаны, рҟазара мацара акәымкәа.

– Аҵара салганы, аамҭа акры анҵы, ҳкуратор Екатерина Платон-иԥҳа исылҭеит газеҭк. Уа ианын сыстатиа, лара илызкыз. Зынӡа исхашҭхьан. Аха уамашәа избаз, лара шаҟа пату ақәҵаны исылҭаз ауп. Арахь саԥхьан, исыҩуаз ак еилкааны исымамызт, лара ҳкурс аҿы даара дахьаҳҭахыз ада.

Урҭ сыстатиақәа сыхәеит Москваҟа сиасразы. Еиҭаганы, аконкурс иахыганы, срыдыркылеит. Ма сышԥеигәырӷьеи. Саида Делԥхаи сареи ҳдокументқәа Даур Инаԥшь иаҳзигеит Москваҟа, ҳара ҳмышьҭыкәа. Аҵара еицаҳҵон, Саида, Даур, Фатима Гәынԥҳа, Наина Ҭарԥха. Дара рыла сгәы дууп есымша. Ааигәа ауп анышә данамарда Даур Инаԥшьба. Ауаҩы хазына, аҩыза гәакьа. Уи ижурналистра убас ихазынан инеигӡеит. Аха убри аԥхьа Алина Ачба слыцны Шрома сахьцаз, қырҭуак дааҳзыҵҟьан, Алинеи иареи еибарԥсит. Саргьы исылшоз ахәыҷы игсмырхеит. Нас КГБ аҿы ҳцаны ҳашшыроуп лҳәан, уи сҭахын ҳәа сыҟам, аха мап скуазма. Иахьеиԥш исгәалашәоит, Алинеи сареи хазы-хаз ҳарган, иҳацәажәон. Қырҭуа ҷкәынак дааҩналеит, уаашанхартә дыԥшӡан. Аха сара сҽырцәгьаны сихәаԥшуан, ус аҭахуп ҳәа. Сбиографиа зегьы еилырҷҷа исеиҳәеит. Нас Аҟәа ақалақь аҭагылазаашьа амца шакра иҟоуп, убри амца уаҵхар, иаразак ихәыҵҟьоит. Убри ауп иҟалаз иҳәеит. Адырҩаҽны Павел Ҳаџьараҭ-иԥа Аӡынба, ҳдекан, ашәҟәы изынарышьҭит, дыҭцатәуп ҳәа. Аха иара, уи Инна Ҳашԥҳа лоуп шәызҿу, уи далгеижьҭеи ианбатәиу, Ҳаџьымԥҳа ара дҳамаӡам ҳәа мап икит. Уи адырҩаҽны сара Москваҟа сшәышьҭы ҳәа саннеи, иаразнак иаҵаиҩит. Аҭцара аҭыԥан, Москватәи ауниверситет ахь сиеигеит. Уи ҭоурыхуп ҳәа иагьсеимҳәеит, аха сыԥшәма изеиҭарҳәеит акафедраҿы. Убас акәын урҭ ҳинтеллигенциа аус шыруаз. Сара хаҭала ҭабуп ҳәа засымҳәац рацәаҩуп.

– Сыԥшәма раԥхьаӡа дызбеит Москва, Алитературатә институт аҿы. Уа аҿар аҵара рҵон, Денис Чачхалиа игәыԥ. Ишыздыруа ала, иара иалхны игеит урҭ Аԥснынтәи. Зны иҷкәын хәыҷы дицны днеит азеиԥшынхарҭаҿы. Саргьы исыдигалеит уи Алитературатә институт. Аха сара ашкол аҿы зны схы иҭашәахьан Москва ажурналистика сҭалоит ҳәа. Уи азы мап ицәыскит, амала Денис иажәақәа уажәгьы сгәы иҭахәхәа иҭоуп.

Убарҭ рбара сыҟан, сандәылҵуаз, алифт ааимҟьан, арԥыск дааҭыҵит. Даԥсыуоуп ҳәагьы сҟамлеит. Амала алифт санҭала, ахьышәҭҳәа сааԥшны сихәаԥшит. Иаргьы дхьаҳәны дсыхәаԥшуа дгылан. Иаразнак алифт асыркит, аха уаҩ ибарҭамыз акы хьухьууа сгәы иацралеит. Еиҳа ахьаа еиԥшын, хырԥашьа змам... Адырҩаҽны абиблиотекаҿы стәан. Ицәыҵагалашәа иахьыҟаз стәалон, уантәи амаалықь исахьа ахьыкнаҳаз сбарҭан азы. Убра днеит иара. "Схынҳәхьан, аха абрахьгьы сыҩнаԥшып сҳәан" иҳәеит. Акыр дшеимдаз мҩашьо иҟан. Иаразнак ҳаиҩызцәахеит. Ҳаибагап ҳәа зныкгьы сымхәыццызт, иаргьы убас ҳәа сгәы иаанагоит. Аха хырԥашьа змам акы акәын илаԥш. Цәгьашәа иҟәышын.

– Уи аамҭа... Сара ишыздыруаз ала, иара аспирантура дҭан, аматематика иуадаҩӡаз аҟәша. Алекциақәагьы дрыԥхьон уаҟа, акомпиутер программақәа ирызкны. Усҟан Аԥсны аӡәгьы уи аҵараиурҭа далымгацызт, 1985 ашықәс акәын.

Иара аԥышәарақәа аниҭиуаз симгар иуамызт. Сара даара сацәыԥхашьон, ахәыҷы сизыԥшын. Аха еилыскаауан, иара даара азаҵәра зцыз аӡә шиакәыз. Изыхҟьозгьы ихшыҩи ицәалашәареи акырӡа ихараны иахьеилдыргоз акәын. Аха убри зынӡа ирҳауҳауӡомызт. Аԥышәарақәа анцоз апрофессорцәа бзиа ирбон иҿцәажәара. Ахаан ибилеҭ иахәамԥшыцызт. Дара интересс ирымаз азҵаарақәа ирҭон, убри иалацәажәон. Нас уи акомиссиа аԥҳәыс даналатәаз, есымша лышәҭқәа сара исзаалҭиуан акоридор ахь. Зны дандәылҵ, ауаҩы дишьҭаҵан даарышьҭит. Есымша икәшан иҟаз ауриацәа, аҵара ицызҵоз уамашәа пату иқәырҵон, аилаҩынтра иалагеит. Аха дандәылҵ иреиҳәеит, ихьӡ анҵара зынӡа ирхашҭзаарын.

Адиссертациа иҩит. Иахьеиԥш исгәалашәоит, иҩыга нықәиҵеит. Иаасырԥшит, ишьақәсырӷәӷәеит ари атема, иҳәеит. Илаԥш сгәалашәоит, хараӡа џьара днаԥшит, акы ибозшәа…

Аибашьра алагамҭаз қьырала ҳзыҩназ ауада агыруа ԥҳәыс шәдәылҵроуп ҳәа ҳахҭалкит. Ҳаҟаӡамкәа ҳамаҭәақәа дәылган илыргылеит. Ҳара иабаҳдыруаз аибашьра ишалагоз мчыбжьык ала. Сара саалаган, идиссертациеи, аламала уаҩы иԥыхьамшәоз ишәҟәқәеи ганы, Ирина Агрԥҳа лыҟны исҵәахит. Ҳаиҩызцәан лареи сареи. Аибашьрагьы иалагеит.
Аибашьра ашьҭахь иаразнак снеит Ира лҿы. Аха қьаад заҵәыкгьы аанымхеит лҳәеит. Алацәажәара акәым, азхәыцрагьы сцәыуадаҩуп уи. Амч ҳәа иадиҵаз, уахыкгьы днышьҭалан дмыцәацызт. Иагарааны дгәоуҭаргьы, далашыҩкны акы иҳасабуан. Зынӡа имаҷын уи атема иаҿыз адунеи аҿы. Адифференциалтә уравнениеқәа. Иқәгәыӷуан. Сара, аибашьра анцоз, даацыԥхьаӡа идиссертациа салацәажәон. Иара дыччон, жәабагьы бзысыҩуеит ус иҟоу, уи хьаас иҟабымҵан ҳәа. Уи ахьчараз арыцхә алырххьан, ааԥхьарагьы изаарышьҭит Москватәи ауниверситет аҟынтәи Аԥсуа университет ахь. Аха усҟан иара дҭахахьан.

Анцәа иҭаххеит уи аԥсадгьыл ахьчаҩыс дыҟазарц. Иҭҵаарадырра акәымкәа. Ишԥаҟасҵари…

- Маврик ауниверситет аҿы аԥышәарақәа шидикылоз ауп ишҳақәла. Уи Ацҳа ҟаԥшь аҿы ианнеи иҩызцәеи иареи, раԥхьа ишеицыз Гәдоуҭа ицеит. Акырынтә мап ицәыркит апозициақәа рахь ицоз. Иҩызцәа гәакьақәа зынӡа ирымуит. Нас аҵыхәтәан бзыԥаа рыҷкәынцәа дрыцлеит. Урҭ апозициаҿы еицыҟан. Урҭ ԥыҭҩык рыхшара здыруеит, исарҳәақәо ахҭысқәа ыҟоуп. Иахьагьы иџьасшьоит бзыԥтәи аҷкәынцәа, алектор дҳацуп, дҭахар дрыцҳауп ҳәа рҭаацәа рҿы ианнеилак, ирҳәар ахьрылшоз. Изакәытә гәыжәлоузеи ирымаз. Ҳара ҳәа акәымкәа, абри дҭамхандаз ҳәа. Хара аԥшра. Иҳазҳәома уи аҩыза ҳара иахьа. Дара рлафқәа сзеиҭеиҳәалон, нас ҳхәыҷқәа аҵара ишҭоуҵаша ҳәа иарҳәон. Шаҟа аԥсҭазаара абзиабара рыҵаз!.. Зны ауатка ҟаԥшь идыржәын, апрофессор ҳәа сыхьӡырҵеит ҳәа сеиҳәон. Нас данҿыха, ицәымыӷхеит, зыҟны исҳәада ҳәа. Сара соуп сҳәеит. Ажәлар рдоуҳа дуӡӡа иадҳәалоуп урҭ ицеибашьуаз рхәыцрақәа.

Иара лассы-ласс игәалаҟара бжьысны даауан. Усҟан иҟалазеи ҳәа сгәаҟуан. Аха иара даламгакәа сазҵаауамызт, нас еилсырго салагеит. Истудентцәа ҭахон, изыхгомызт. Урҭ рышьҭахь сара аудиториа сышԥаҩнало ҳәа. Бзиа ибон аудиториа, астудентцәа рыцхраара. Дыздыруаз ирҳәон иажәақәа, "умцан уара" анырҳәалак, "сара сымцар, ҽаӡә дымцар, ицода" ҳәа. Уи сара исеимҳәеит, аха ус дышхәыцуаз здыруеит. Уи ихәыцшьа здыруан. Аибашьра ҟамлар ауп, аха ианыҟала уҭыԥ аҿы угылазар ауп ҳәа. Зехьынџьара ус дыҟан.

Даҽакы, Пицунда асанатори аҿы ҳахьыҟаз, администрациа инаркны зегьы бзиа дырбон. Иаразнак икәшон даннеилак. Иахьыманшәалоу ҭыԥк изыҟарҵарц иашьҭалон. Уа инхоз зегьы иӡбахә рҳәон есымша. Данҭаха, алегендақәа рацәаны идырҿиеит. Аха сара урҭ зегьы иҳацынхоз ишырыӡбоз здыруан. Избан акәзар, дара ирыздыруамызт сара сыҷкәын хәыҷы мрагыларахь иандуи иабдуи рҿы дшынхаз. Ихьӡ сымҳәеит зныкгьы, аибашьра цонаҵы. Дара еиҭарҳәон ажәабжьқәа сыԥшәмеи, сыԥҳа хәыҷи, сареи ҳаӡбахә ала, сыҷкәын хәыҷы даламҵакәа. Даара сгәы арӷәӷәон урҭ рыбзиабара, ргәыцыхцыхра, есымша иара иахьизхьаԥшуаз.

– Иҭабуп. Иҭабуп исывагылаз зегьы. Урҭ зегьы схәыҷқәа ирдыруеит. Абзиара шыҟоу рбар сҭахын азы ирасҳәон исыцхраауаз, дара рзы абзиара ҟазҵоз. Ауаа рзы абзиара ҟазҵоз. Иахьа дара сара саҵкыс иӷәӷәоуп. Есымша акы рыҵысдыраар сҭахуп. Аҵара сҵоит дара рҿы.

Амала саргьы схәыҷқәа зланыҟәызгоз зегьы иакәым акы иаҭнысымхит. Иагьа сгәаҟзаргьы, рыфатәгьы рышәҵатәгьы ламысла ирҳаз, ма ауаа ламысла исыдыргалаз ауп. Иахьа ҿыц банысроуп уи амҩа рҳәар, уи аҟара абзиара агәрагара смоур ҟалап. Инысхит аҵыхәанӡа.

– Избан сыздыруам, ихадараны ашәҟәҩыра залсымхыз, шәара шәеиԥш. Еиҳа аус анутәыз, убасҟан ажурналистика сахнагеит. Сара сзы апоезиа еиҳау акгьы ыҟам. Аханатәгьы ҳбызшәа аԥсыхәеи аҿиарҭеи збар сҭахын. Уи акыр уаргәаҟуеит, аха уанашьҭоу, ада ԥсыхәа умаӡам. Аӡәы акы узеиҭеиҳәоит, уара ажәак уаршанхоит. Иҿыцҳаҳараӡа аҵакы узаатуеит. Ашьаҭа, агәаҵәа, анкьаӡа ажәытәӡа раԥхьаӡа иузаазышьҭыз ауаҩы инаиркны, иахьа уара ҵакыс иауҭо аҟынӡа. Ииашан, ажәа аԥсы ахоуп. Ԥсыс иахоу уара уоуп, изшәыхны иказмыжьыз. Шаҟаҩы сырзыразу дара рыла урҭ ацаԥхақәа ахьаасыртуа, дара ирзымдырӡо. Аӡәы ихала абызшәа изныҟәгом. Убри зегьы ажурналистика аҿгьы, ажәеинраалақәа рҿгьы исцәеилалоит. Ажәа ануҳәо, доуҳа мчык аџьашьахә еиԥш иаҵазароуп. Уара иџьоушьаз, иаауртыз. Ажәак, еилкаарак. Уи адырраҭара зегьы арлашар алшоит. Ажәеинраалагьы.

Ииашан, ҩыџьа ауаа бзиақәа, рдоуҳа ацуп раԥхьатәи сышәҟәы "Мрашара", Борис Гәыргәлиеи Руслан Қапбеи. Урҭ мышны ашәҟәыҩҩцәа ирыланагалеит.
Ателехәаԥшраҿгьы сдырраҭарақәа акы анрылҵуа, сымҩақәызҵо, ма аус сыцызуа ишсырҭо еиԥш ауп. Схала санахо, иагьа аџьа адызбаларгьы, ауаа рыблахь имнеир ауеит.

– Анцәа шәирманшәалааит аредакциа "Алашараа". Уара есымша сузыразуп, еилымх ҟамҵакәа, зегьы ахьукьыԥхьуа. Удам здамгьы ус аӡәгьы дсыздыруам. Џьара акы сымкьыԥхьуазаргьы, ҵакык амоуп. Уразразы иҭабуп.

Абла ԥхара алыԥха, абла шара алашара шәыцзааит. Ҳҭоурых аус азыжәуеит. Исгәалашәом номерк самыԥхьакәа, аԥхьашьа сҵеижьҭеи. Иахьа еиҳа еилыхны саԥхьозаргьы, ишәмыԥхьо сгәы рызҭам.

Ҳәарада, ажәеинраалақәа шәзаазгоит. Ашәҟәгьы еидыскылар ауп. Еиҳа-еиҳа исцәыуадаҩхоит аамҭа схазы аԥшаара. Уи арҿиара зынӡа бзиа иабаӡом. Аха Анцәа иара идыруазар акәхап узнигало амҩа зуҭаху. Алахьынҵа ыҟоу иҟаму ҳәа схәыцуан хынҩажәа шықәса. Иахьа маҷк еиҳа ихынаауеит, иҟоуп аганахь. Инагӡаны издыруа: схала санысит уи амҩа, аха амаакырақәа сыман есымша - ажәа, аԥсуа дгьыл ахьчаҩцәа рдоуҳа, сан.