Аԥсны аҵареи, анаукеи, аспорти, аҿартә политикеи рминистр Адгәыр Какоба дазааҭгылеит аҵарадырраҿы иҟоу ауадаҩра хадақәа ируаку азҵаарақәа. Аминистр диҿцәажәон Бадраҟ Аҩӡба.
— Адгәыр Паата-иԥа, аԥсуа литературазы арҵага шәҟәқәа реиқәыршәашьеи, ирну аҩымҭақәа реилԥшаашьеи акритика анырзыруа маҷым. Абри азҵаара аӡбаразы напхгара ззыжәуа аминистрра шьаҿақәас иҟанаҵои?
— Иџьоушьаша, арҵага шәҟәқәа акритика азызуа аҭаацәеи, аҵара зҵо ахәыҷқәеи рхала ракәӡам, акритика азыруеит арҵаҩцәагьы, еиҳагьы иџьоушьаша, иара ашәҟәқәа еиқәзыршәогьы. Аҭагылазаашьа абас изыҟоу сзеилкааӡомызт, аусура иҵегь ирҵауланы сагәылаԥшуа салагаанӡа. Аминистрраҿы санааи раԥхьаӡа иргыланы арҵага шәҟәқәа ҭзыжьуа срыҿцәажәарц сыӡбеит, сагьалагеит апедагогикатә институт аиҳабы лыҿцәажәара ала, уаҟа ауп арҵага шәҟәқәа реиқәыршәара ахы ахьыҵнахуа аҟнытә. Ҳаицәажәарала еилыскааит арҵага шәҟәқәа апедагогикатә институт аҟны иахьынӡахәҭоу аҭыжьра иазхианы ишыдмырмазеиуа. Аҵара аминистрраҿы иҟоуп аҟәша арҵага шәҟәқәа рҭыжьра иазку. Апедагогикатә институт аҟынтә класс-классла еихшаны ашәҟәқәа анааргалак, аредакциеи, авиорсткеи ҟаҵаны, аексперттә комиссиа иахыжьны аҭыжьра иазҳархиоит.
Аха сара иқәсыргыло азҵаара убри ауп, иахьа ирацәаны иҳаҳауеит аҭаацәеи арҵаҩцәеи рҟынтә ахәыҷқәа ишырцәыцәгьоу ашколтә программа, уи рықәра иаҵанамкуа арҿиамҭақәа шагәылоу. Ашәҟәҭыжьра знапы алаку рҟынтә исаҳаит сыззыԥшымыз акы, — арҭ арҿиамҭақәа апрограмма иалаҳамҵар, авторцәа гәаауеит ҳәа. Абри аҩыза азнеишьа сара зынӡагьы ииашоуп ҳәа исыԥхьаӡаӡом, уи аҵара, ааӡара аганахьала ихырҳагам. Арҵагатә шәҟәқәа рҿы иҵегь ҳрыцклаԥшлар ауп атехникатә гхақәагьы.
Хымз раԥхьа аминистрраҿы санааи, аҭыжьра иазхианы ишьҭаз ашәҟәқәа рхыԥхьаӡара хәба-фба рҟынӡа инаӡон, аха макьана аҭыжьра ҳахымццакӡакәа иаанаҳкылеит, ҳара ҳаҩнуҵҟа иаԥҵоу акәымкәа, аԥышәа змоу еицырдыруа арҵаҩцәа злахәу аексперттә комиссиа алархәны абарҭ ашәҟәқәа анализ азыруеит, нас ауп, урҭ аҭыжьрахь ианаҳашьҭуа. Ҳара уи аҩыза алшара ҳамаӡам есышықәса ашәҟәқәа рҭыжьразы, убри аҟнытә, агхақәа шрымоу аиҭаҭыжьрахь иҳашьҭыр сҭахӡам азыҳәаны, инеиҵыхны алацәажәара ҟаҵаны, иахәҭам арҿиамҭақәа алхны, ахыҷқәа еиҳа ирзымариахартә еиԥш иҟаҳҵап ҳәа ҳгәы иҭоуп.
Хазы аԥсуа бызшәазы аспециалистцәа, алингвистцәа срацәажәахьеит аԥсуа бызшәа иазку арҵага шәҟәқәа рҭагылазаашьа. Урҭгьы еицҿакны ирҳәоит, ахәыҷқәа идҳарҵо аԥсуа бызшәа аграмматика хәыҷык иуадаҩуп ҳәа. Иаҳҳәап, иахьа ауниверситет аҿы аԥсшәа шыдҳарҵо еиԥш, ашкол аҟны ахәыҷқәа ирызнаҳгар ҟалаӡом, ахәыҷы иаҳа имарианы, еиликаартә изнагалатәуп. Убри азҵаара ҳалацәажәоит апедагогикатә институт аҟны аихшьаалатә еизараҟны.
— Ҳҵарадырраҿы зегь реиҳа ихадоу азҵаарақәа ируакуп амаҭәарқәа аԥсшәахь реиҭагара, абри аганахь ала аминистрра гәҭакқәас иамоузеи?
— Ари азҵаара ықәгылоуижьҭеи акыр ҵуеит, иҟаҵоу ыҟоуп, аха уи маҷуп ҳара ҳзы. Убри азҵаара аӡбаразы ауп аҵара аминистрра аҩнуҵҟа Аҟәатәи актәи абжьаратә школ ибазоу школны изыҟаҵаз. Ааигәа аицәажәара ҳаман уи азҵаара аӡбара иазкны. Ишдыру, амаҭәарқәа аԥсышәала аԥшьбатәи акласс аҟынӡа ауп иахьыҟоу. Аминистрраҿы убас еиԥш иҳаӡбеит аԥсшәахь хьаада еиҭоугартә иҟоу амаҭәарқәа еиҭаганы идҳарҵо ҳалагап ҳәа, апҳьаӡа инаргыланы ахәбатәи акласс аҟны иҟаҳҵап ҳәа. Иахьа аԥсшәахь еиҭаганы идҳарҵар ҳалшоит ҳәа исыԥхьаӡоит: Аԥсны аҭоурых, абиологиа, аԥсабараҵара, еиҳа иуадаҩуп, аха аиҭагара иаҿуп, адаптациа азургьы ауеит аҳасабра.
Амаҭәарқәа зегьы еиҭаганы уаҵәы арҵара ҳалагап ҳәа аҳәара заацәазар ҟалап. Избанзар раԥхьаӡа иргыланы иҳамазар ауп атерминологиатә жәар. Амаҭәарқәа зегь аԥсшәахь еиҭаганы аԥхьаразы ҳҽанеиқәҳаршәалак нахыс ауп арҵарагьы алагара анҳалшо. Аха иахьа иҟаҳҵар ҳалшоит агуманитартә маҭәарқәа еиҭаганы ахәыҷқәа дырҵара. Аха ари аус анагӡаразы агәаҳәара мацара азхаӡом, аиҭагара знапы алаку аҵарауаа рџьабаазы иахәҭоу ахәԥса рыҭалатәуп.
Аминистрраҿы еизаҳгеит абиологиа, аҳасабра уҳәа аԥсшәахь еиҭазго аспециалистцәа. Урҭ рџьабаа ахәԥса ашәара аҟынӡа ҳаннеи, нас хәыҷык ҳаиҵахо ҳалагеит, избанзар иахьа макьана ҳҳәынҭқарра абиуџьет шьақәырӷәӷәаӡам, убри аҟнытә инаҳагӡартә аҭагылазаашьа ҳмоуӡацт, аха 2015 шықәсазтәи ҳаплан иарбоуп амаҭәарқәа реиҭагара аус анагӡара.
