Жәлар рдоуҳа

Аԥсуа жәлар рмузыкатә инструмент аԥхьарца ҵакыс, хархәашьас иамаз, еицырдыруа аԥхьарцарҳәаҩцәа азусҭцәаз, иахьа уи ҿиашьас иамоу уҳәа ртәы дазааҭгылоит афольклорҭҵааҩ Есма Ҭодуаԥҳа.

Аԥсуаа амаҭ еиуеиԥшымкәа иазыҟоуп: иагьацәшәоит, иагьыршьоит. Амаҭ иазку аԥсуаа разгәаҭарақәак дырзааҭгылоит Нарҭдырреи адәынтәи афольклорҭҵаареи рцентр аҭҵаарадырратә усзуҩ Есма Ҭодуаԥҳа.

Иарбан милаҭзаалакгьы ахы злаӡырнаго иара амилаҭтә колорит, атрадициақәа, акультура рыла ауп. Иабанӡацәыргоу урҭ ақалақь ахаҿраҟны, асасцәеи ҳтәылауааи ахьынаԥшы-ааԥшуа урҭ зегьы рбартә аҟаҵара ҵакыс иамоуи уҳәа афольклорҭҵааҩ Есма Ҭодуаԥҳа ланҵамҭаҟны.

Амиф ауаҩы иԥсҭазаараҿы иааннакыло аҭыԥи аҵабыргреи аџьашьахәреи рҳәаақәа реиларсра азҵаарақәа дырзааҭгылоит афольклорист, Нарҭдырреи адәынтәи афольклорҭҵаареи рцентр аҭҵаарадырратә усзуҩ Есма Ҭодуаԥҳа.

Ацәеижьхәҭақәа ирыхҳәаау аԥсуа жәлар ражәаԥҟақәеи урҭ рҵакқәеи ртәы ҳадылгалоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Аԥсуаа рдунеихәаԥшраҟны алахьынҵа, аџьал, аԥсаҭа, ахараҭ ртәы зҳәо згәаҭарақәак ҳадылгалоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Есуажәааны Аԥсны қыҭацыԥхьаӡа, цуҭа-цуҭала аныҳәара мҩаԥыргоит – Ацуныҳәа. Убас, иахьа, амҽыша, рашәара 28 рзы Мықә ақыҭан Ацуныҳәа ҟарҵеит. Уи азку анҵамҭа Есма Ҭодуаԥҳа лматериал аҟны.

Аԥсуаа рҿы жәытәнатә аахыс иҟан аилкаара "аамысҭашәара", даамысҭашәоуп ззырҳәоз ауаҩы аԥсҭазаара иарбан ганзаалакгьы, ацәгьаҿгьы абзиаҿгьы, аԥсыуаҵас дыҟоуп, ауаҩра илоуп ҳәа акәын иаанагоз. Аԥсуара гәыцәс иамоу абарҭ аилкаарақәа ртәы Есма Ҭодуаԥҳа лматериал аҟны.

Аԥсуаа рҿы аишәаҿы ахымҩаԥгашьа иацу аритуалқәа, атәашьа-агылашьа, ачеиџьыка уҳәа рҵакы атәы дырзааҭгылоит Нарҭдырреи адәынтәи афольклорҭҵаареи рыҭҵаарадырратә усзуҩы Есма Ҭодуаԥҳа.

Акырӡа зхыҵуа аԥсуа жәлар рҿаԥыцтә рҿиамҭақәа иреиуоу ихшыҩԥышәагоу ацуфарақәа ртәы дазааҭгылоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Ажәытәан Гагра анцәахәы дшамази, иахьа еицырдыруа ақьафурҭа "Гагрыԥшь" аханы иҟоу абахәра иԥшьоу ҭыԥны ишыԥхьаӡази, насгьы уи иамаз адоуҳатә мчи дырзааҭгылеит лымҳаҭасла акәымкәа лабдуцәа рҟынтә жәабжьны изаҳахьаз апоетесса Белла Барцыцԥҳа.

Аԥсуаа рҿы агараҿаҟәара аҵас ҳаҭыр ду ақәын. Уи ахархәарақәа ҩба аман. Урҭ арбақәан ҳзеиҭалҳәоит Аԥсны зҽаԥсазтәыз арҵаҩы Валентина Кәыта-иԥҳа Ашәԥҳа Саида Жьиԥҳа ланҵамҭаҿы.

Жәлар зыхӡыӡаауа, наџьнатә аахыс изымҵаныҳәо, абла ҷыц еиԥш изхәаԥшуа жәҩантә цәырҵрақәоуп амреи амзеи. Ҳәарада, уи зыхҟьоз амра – ԥсҭаҵаган, ауаа аԥхарра рнаҭон, адгьылқәаарыхра зыҟаломызт иарада. Амза акәзар, уахынла адгьыл иқәыҷҷон, аныҟәаҩцәа амҩа днарбон.

Ҳмилаҭ рыҩныҵҟа еснагь игәцаракыз арахәааӡара иадҳәалоу жәлар разгәаҭарақәак дырзааҭгылоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа

Аԥсуаа рыбзазараҟны аҭыԥ ҷыда ааныркылоит жәлар разгәаҭарақәа. Иҟоуп урҭ хазымҵо, аха убас аԥсҭазаараҟны изныкымкәа иԥызшәахьоугьы. "Акы ахьырҳәо акы ыҟоуп" ҳәа зыԥхьаӡо Калдахәара ақыҭан инхо Лиудмила Цымцԥҳа аҩнатә ԥсаатә лыдларц азы иҟалҵо Саида Жьиԥҳа илзеиҭалҳәеит.

Аԥсуаа рҟны ирацәоуп аҵас ԥшӡақәа. Урҭ иреиуоуп хшла аиуара абжьаҵара, ма акыкацҳара захьӡу аҵас. Уи зрыбжьарҵози ишымҩаԥыргози атәы еилылкаарц афольклорҭҵааҩ Есма Ҭодуа длыҿцәажәеит Дәрыԥшь ақыҭан инхо Дбар–Ҭаниа Рита.

Ажәытәан, аԥсуаа арахә рыдларц азы аныҳәарақәа мҩаԥыргон. Шықәсык аҟынӡа зхыҵуаз ажәҵыс рӡатәуан, ианхьалак ахш агьама рбаанӡа еиҭаныҳәон. Абарҭ акәамаҵамақәа ртәы ҳзеиҭалҳәеит Лӡаа ақыҭан инхо, 84 шықәса зхыҵуа, иахьагьы арҭ ақьабзқәа ныҟәызго Ашьа Дбарԥҳа–Жьиба.

Калдахәара ақыҭан инхо Лариса Саӷариаԥҳа илдыруа аҭҳәақәа рыла ауааи, арахәи, аҽқәеи ршьапы иқәлыргылоит, убас илхәышәтәуеит аԥшьра ҳәа изышьҭоу ачымазареи, акәырҵыкьи, еиуеиԥшым ашәрақәеи. Шәаԥхьарц ишәыдаагалоит аҭәҳәаҟаҵаҩ илызкны Саида Жьиԥҳа иазлырхиаз аматериал.

Ахьыӡқәеи, ажәлақәеи, ақыҭақәеи ирыдҳәалоу аԥсуа жәаԥҟақәа рӷьырак рҵаки рхархәареи атәы дазааҭгылоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Аԥсны иқәаадрыхуаз акультуратә ҵиаақәа арбақәан, иабантәаауеи ажәа "ахьурӡы", изахьӡуи насгьы аныҳәарақәа рҿы ҭыԥс иааннакылои алаҳәара́, иара убас иарбан ныҳәарақәоу аиасра иаҿу уҳәа шәаԥхьа афольклорист Есма Ҭодуаԥҳа иазлырхиаз анҵамҭаҿы.