Жәлар рдоуҳа

Оҭҳара ақыҭан итрадициатәу ԥсыуа ҭаацәарак рҿы сынтәа Нанҳәа шазгәарҭаз ҳзеиҭалҳәеит Нарҭдырреи адәынтәи афольклорҭҵаареи рцентр аҭҵаарадырратә усзуҩы Есма Ҭодуаԥҳа.

Нанҳәа ауха аԥсуаа имҩаԥырго ақьабзқәеи, насгьы абжьыуааи бзыԥааи уи аҿы излеиԥшым ртәы далацәажәоит Нарҭдырреи адәынтәи афольклорҭҵаареи рцентр аҭҵаарадырратә усзуҩы Есма Ҭодуаԥҳа.

Жәытәла, аԥҳәызба аргама хаҵа данцоз, илышьҭаланы иаауаз аҭацаагацәа "дырҳәацәон". Уи иаанаго аҵакы ҳзеиҭалҳәеит, 50 шықәса инеиԥынкыланы аԥсуа бызшәеи алитературеи, аԥсуареи амаҭәарқәа мҩаԥызгоз, Аԥсны зҽаԥсазтәыз арҵаҩы Валентина Гыцԥҳа.

Ҭырқәтәылатәи аԥсуаа рҿы асасдкылара шеиқәхаз атәы далацәажәоит ажурналист Нонна Ҭхәазԥҳа.

Аҧсуа жәлар рымзар аҿы иуҧылоит имаҷымкәа ажәлантәқәа ишьҭырхыз рхатә ныҳәарақәа. Урҭ зегьы рыҟалара зыхҟьаз досу рхатә ҭоурых рымоуп. Убас, есышықәса, нанҳәа мзазы иазгәарҭоит Аираа рныҳәара.

Аибашьра анцәахәы - Ареиааи иӡбахә аԥсуаа рҿы шьҭа аӡәгьы издыруам, ирхашҭхьеит.

Амырҭаҭра иаҷыдаҟазшьоу анцәарацәара атәы дазааҭгылоит Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Ажәытәан арԥыси аԥҳәызбеи рыԥсҭазаара анеиларҵоз, хазы ирыздыргылон амҳара. Уи аргылашьеи, аибыҭашьеи, иамаз аҵаки, иахылҿиаахьоу хҭысқәаки ҳзеиҭалҳәеит апоетесса Белла Барцыцԥҳа.

Аԥсуаа рыҟны ацуныҳәа мҩаԥыргоит ажәытәӡа аахыс. Ақыҭа ауааԥсыра еизаны Зегь зымчу имҵаныҳәоит, имҵахырхәоит. Иахьатәи ҳаамҭа аныҳәара иаланагалаз аҿыцрақәа ртәы Аинар Ҷыҭанаа ианҵамҭаҿ.

Ҩыџьа анеибабо рнапқәа еимданы иангәыдеибакыло, аԥсуа милаҭ раԥсшәеибыҳәаратә культура ишацәтәыму атәы дазааҭгылоит Аинар Ҷыҭанаа.

Ажәларқәа пату зқәырҵоз, иахьа уажәраанӡагьы пату зқәу, изыхӡыӡаауа жәҩантә цәырҵрақәаны иҟоуп амреи амзеи. Уи ус шакәу шьақәдырӷәӷәоит ажәларқәа жәпакы рҿы еиқәхаз, иахьанӡа иааӡаз арҭ ажәҩантә цәырҵрақәа рыхьчара иазку аҵасқәа.

Жәлара зыхӡыӡаауа, наџьнатә аахыс изымҵаныҳәо, абла ҷыц еиԥш изхәаԥшуа жәҩантә цәырҵраны иҟоуп амреи амзеи. Жәаҳәарада, уи зыхҟьоз амра – ԥсҭаҵаган, ауаа аԥхарра рнаҭон, адгьылқәаарыхра зыҟаломызт иарада. Амза акәзар, уахынла адгьыл иқәыҷҷон, аныҟәаҩцәа амҩа днарбон – имҩақәҵаган.

80 шықәса зхыҵуа абырг хазына Ҭырбеи Ҭаниа иажәабжь ала, рыжәлантәқәа рынхара аҭоурых Sputnik азы иаҳзеиҭалҳәеит Сусанна Ҭаниаԥҳа.

XIX-тәи ашәышықәсазтәи аԥсуа инхашьа ҳазааҭгылозар, усҟантәи аамҭақәа рзы аԥсуа изгылан х-ҩнык: аҭаацәа – ахаҵеи аԥхәыси рыхшареи рыҩны, хазы асас изы идыргылоз аҩны – "аҳаҷашь" зыхьӡаз, нас амҳара, ма аҭацамҳара ҳәа изышьҭаз аҩны.

Ауаҩы жәытә – натә аахыс ихдырра убас ишьақәгылеит илымшо, зыӡбара уадаҩу ҭагылазаашьак данақәшәалак, еснагь ихы ирхон ажәҩан ахь. Еиҳа зымчу, еиҳа зылшо, дымҩақәызҵаша – анцәа, ма анцәахәқәа рахь.

Дыҟамзар ҟалап дхәыҷы-дду акиносахьақәа, амультфильмқәа, ашәҟәқәа рҟнытә Ӡыӡлан (Русалка) лыӡбахә змаҳац.

Аԥсуа мифологиаҿы иҟоуп анцәахәқәа ауаҩы ицәа (сон- аред.) хылаԥшра азҭо, урҭ Напкылҵәеи Цәаблаҟи ҳәа ирышьҭоуп. Анцәахәқәа реиԥшымзаара, ашьыжь агылара зцәыуадаҩу ирзыҟаҵатәу абарҭқәа дырзааҭгылоит Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Аԥсуа жәлақәа зегьы рхатәы ҭоурыхи, аҵасқәеи, ақьабзқәеи, аныҳәарақәеи рымоуп. Амԥараа рҭыԥҳацәа ирызкыу алегенда иарҿиаз "Агныҳәа" захьӡу аныҳәара атәы ҳзеиҭеиҳәеит Гагра араион, Лӡаа ақыҭа абыргцәа рхеилак ахантәаҩы Зосим Шәлиман-иԥа Амԥар.

Аӡәгьы изы имаӡаӡам, ахатә ԥсҭазаара ашьақәыргылара зцәыуадаҩу арԥарцәеи аҭыԥҳацәеи шмаҷҩым. Ас еиԥш иҟоу аҭагылазаашьа зыхҟьо ахырхарҭақәа еиуеиԥшым. Аха аԥсуаа ҳаԥсихологиа убас еиԥш иҟоуп, иакәым акы, мамзаргьы хшыҩла зеилыргара уадаҩу хҭыск ҳанақәшәалак, идырым амчқәа ирыдаҳҳәалоит.

Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет аҟазара аҟәша аиҳабы, асахьаҭыхҩы Нугзар Логәуа дазааҭгылоит иара хаҭала дызхаану, иибахьоу аԥсуа ақьабзқәа ртәы зҳәо ахҭысқәа.