Жәлар рдоуҳа

Ауаҩы жәытә – натә аахыс ихдырра убас ишьақәгылеит илымшо, зыӡбара уадаҩу ҭагылазаашьак данақәшәалак, еснагь ихы ирхон ажәҩан ахь. Еиҳа зымчу, еиҳа зылшо, дымҩақәызҵаша – анцәа, ма анцәахәқәа рахь.

Дыҟамзар ҟалап дхәыҷы-дду акиносахьақәа, амультфильмқәа, ашәҟәқәа рҟнытә Ӡыӡлан (Русалка) лыӡбахә змаҳац.

Аԥсуа мифологиаҿы иҟоуп анцәахәқәа ауаҩы ицәа (сон- аред.) хылаԥшра азҭо, урҭ Напкылҵәеи Цәаблаҟи ҳәа ирышьҭоуп. Анцәахәқәа реиԥшымзаара, ашьыжь агылара зцәыуадаҩу ирзыҟаҵатәу абарҭқәа дырзааҭгылоит Сусанна Ҭаниаԥҳа.

Аԥсуа жәлақәа зегьы рхатәы ҭоурыхи, аҵасқәеи, ақьабзқәеи, аныҳәарақәеи рымоуп. Амԥараа рҭыԥҳацәа ирызкыу алегенда иарҿиаз "Агныҳәа" захьӡу аныҳәара атәы ҳзеиҭеиҳәеит Гагра араион, Лӡаа ақыҭа абыргцәа рхеилак ахантәаҩы Зосим Шәлиман-иԥа Амԥар.

Аӡәгьы изы имаӡаӡам, ахатә ԥсҭазаара ашьақәыргылара зцәыуадаҩу арԥарцәеи аҭыԥҳацәеи шмаҷҩым. Ас еиԥш иҟоу аҭагылазаашьа зыхҟьо ахырхарҭақәа еиуеиԥшым. Аха аԥсуаа ҳаԥсихологиа убас еиԥш иҟоуп, иакәым акы, мамзаргьы хшыҩла зеилыргара уадаҩу хҭыск ҳанақәшәалак, идырым амчқәа ирыдаҳҳәалоит.

Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет аҟазара аҟәша аиҳабы, асахьаҭыхҩы Нугзар Логәуа дазааҭгылоит иара хаҭала дызхаану, иибахьоу аԥсуа ақьабзқәа ртәы зҳәо ахҭысқәа.

Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи аетнологиа аҟәша аҭҵаарадырра аусзуҩ еиҳабы Инга Шамԥҳа дазааҭгылоит ижәытәӡатәиу жәлар рмузыкатә рҳәага абыкь аҭоурых.

Аҷандара ақыҭа инхо абырг Леуард Мхонџьа, аԥсуаа ржәытә қьабызқәа дрызҿлымҳауп, дхәыҷаахыс еиҳабацәа рҟынтә иаҳауаз зегьы гәынкыланы, еизҳауа абиԥарақәа рымадара иҽазишәоит.

Зегьы ҳашьцылахьеит, ҳжәытә бзазареи, ҳҵасқәеи, ҳқьабзқәеи абыргцәа аналацәажәо. Убри аҟнытә, иџьоушьаратәы иҟоуп, 35 шықәса зхыҵуа Алхас Канџьариа, ажәытәи аҿатәи еиҿырԥшуа ашәарацара аԥҟарақәа дахьрылацәажәуа.

Гагра ақалақьуаҩ Лиудмила Сергьегьиаԥҳа иаҳзеиҭалҳәеит, даныхәыҷыз аахыс лгәалашәараҿы инхаз, лан Маргарита Бениаԥҳа (Кьахьырԥҳа) Амшаԥы аԥхьатәи аԥшьашазы, Чачхадыл (Чхадыл) аназгәарҭоз аишәаркра дшазнеиуаз, афатә ҷыда шлырмазеиуаз атәы.

Абиԥарак зааӡахьоу агара еиҭашьақәыргыланы, ҳҿатә аамҭа иашьашәало иҟаҵаны змоҭа хәыҷы дгаразҵо, Гагра ақалақьуаҩ Зарина Сыҷынааԥҳа-Коӷониа асаби иааӡараҿы агара инанагӡо ароль атәы лзеиҭалҳәеит ажурналист Саида Жьиԥҳа.

Афырхаҵа Ажьгьери-иԥа Қәычықә изкны ҩыџьа ажәабжьҳәаҩцәа еиҭарҳәо аҭоурыхқәа.

Ауаҩы еснагь аинтерес изаҵоуп ԥхьаҟатәи иԥсҭазаара зеиԥшрахоу аилкаара, аиҳарак аҭаацәаратә ԥсҭазаара. Аԥсуаа ҳмилаҭтә культураҿы дыҟоуп абзиабара анцәахәы, "Анмираҳ". Уи ихьӡала имҩаԥыргон еиуеиԥшым аныҳәагатәқәа. Иарбан урҭ? Азҵаарақәа рҭак Сусанна Ҭаниаԥҳа лматериал аҿы.

Ажәытәан аԥсуаа ацәгьаурақәа аныҟалалак, ажәлар рыҩнуҵҟа иҟаз аусӡбаҩцәа рыла ирыӡбон. Аусӡбара, аинраала иацыз аԥҟарақәа Sputnik аматериал аҟны.

Аԥсуа ҵарауаа разгәаҭарақәа, рыҭҵаарақәа рҿы ирацәоуп Анцәахәқәа ирызку аҳәамҭақәа. Ажьыра Анцәахәы ҳәа дыԥхьаӡан Шьашәы, иара зегь реиҳа зылшо ҳәа дрыԥхьаӡон.

Аԥсуаа рзы иԥшьоу аныҳәақәа иреиуоу, адоуҳатә мчы зцу акәны ирыԥхьаӡоит Ажьырныҳәа. Уи ҭаацәацыԥхьаӡа ишазгәарҭоугьы, маҷк аиԥшымзаарақәа амоуп. Џьоукы ианақәшәо, арыцхә 13 ауха иаԥылоит, даҽа шьоукы шәахьеи ԥшьашалеи. Ҭаацәала Ажьира ишамҵаныҳәоуи, насгьы ари аныҳәа иадырҳәало агәыӷрақәеи ртәы дазааҭгылеит Лӡаа ақыҭанхаҩы Беслан Ақаҩба.

Жәытәаахыс аԥсуа ҭаацәарақәа иныҟәыргоит аныҳәарақәа. Ажьира аныҳәара, ажьрацәара аныҳәара. Урҭ ирымоуп рхатәы ԥҟарақәа, рхатәы ҵасқәа.

Аԥсуаа рхымҩаԥгараҿы, рыҩнуҵҟатәи акультураҿы, ретнографиаҿы, алабашьа аҵакы амоуп, уи ҳаҭырла аԥсуаа наџьнатә аахыс иныҟәыргоит.

Ажьырныҳәа 11 рзы адунеи аҿы иазгәарҭоит ажәа иҭабуп Жәларбжьаратәи амш. Аԥсуа бызшәаҿы иҭабуп ахьынтәаанагази уи хархәашьас иамоу атәы еиҭеиҳәеит аҭоурыхҭҵааҩ аетнолог Валери Бигәаа.

Аԥсуаа жәытә-натә аахыс пату ақәҵаны имҩаԥыргоит аныҳәарақәа. Урҭ аныҳәарақәа егьырҭ ажәларқәа излареиԥшым ахатә ҷыдарақәа амоуп. Уи атәы дазааҭгылоит аҵарауаҩ Арда Ашәба.