https://sputnik-abkhazia.info/20220123/ishou-atsga-ayraara-zylsho-ashlazy-iou-dyrraak-1037252344.html
"Иԥшьоу, ацәгьа аԥырҟәҟәаара зылшо": ашәҵлазы иҟоу дыррақәак
"Иԥшьоу, ацәгьа аԥырҟәҟәаара зылшо": ашәҵлазы иҟоу дыррақәак
Sputnik Аҧсны
Ашәҵлазы иҟоу дыррақәак ртәы ҳаԥхьарц ҳалшоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа лматериал аҟны. 23.01.2022, Sputnik Аҧсны
2022-01-23T10:20+0300
2022-01-23T10:20+0300
2022-01-23T10:58+0300
аԥсны
жәлар рдоуҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e4/0b/04/1031223843_0:100:1921:1180_1920x0_80_0_0_462ec45c646158ed0ca03ffe0d6f9c63.jpg
Аԥсҭазаараҿы ауаҩы игәазыҳәарақәа рацәоуп, иҭахрақәа ҳәаа рымаӡам. Аха зегьы ирыцкуп агәабзиара. Агәабзиара умамзар, угәазыҳәарақәа наугӡартә алшара уоуам.Ииашаҵәҟьаны, ашәаԥыџьаԥ заҟа ирацәоу аҟара ауаатәыҩса ргәабзиарагь ӷәӷәахоит. Зыԥсы ҭаны адәы иқәу зегьы зда ихәарҭам аҳауа ацқьареи азҩыдареи зхьыԥшугьы аиаҵәара арацәара ауп. Абна, ашәаԥыџьаԥ ҟамлар ауаҩи аԥсабареи реимадара, реигәыцхәра ԥеиԥш роуам.Ҳмилаҭ жәытәаахыс ашәаԥыџьаԥ, аҵлақәа ирыхӡыӡаауан. Ишхырҳагаз, ишыхәарҭаз рдырeан. Уимоу, иԥшьоуп ҳәагьы изымҵаныҳәоз маҷмызт. Аҵлаԥшьақәа иреиуахкуп ашәҵла (урыс бызшәала "бук"). Ашәҵлақәа еиужьны иахьгылоу аҭыԥқәа рҿы аԥсуаа жәытәнатәгьы ныҳәарҭас ирыман.Ашәҵла аԥсуа фольклор аҿы имаҷымкәа иуԥылоит. Уа уи аԥсы ахоуп, ицәажәоит, ауаҩы дахьчоит, ашәарыцаҩцәа ирыцхраауеит. Аԥсуа лакә ишаҳәо ала, зны шәарыцаҩ бзиак иҷкәын абна дылахан, иқәлашьцеит. Ашәҵла Ажәеиԥшьаа иахь сасра иахьцоз даманы ицоит. Уа рыгәҭа дтәаны акрифеит, акрижәит. Ианаауаз, Ажәеиԥшьаа "ари арԥыс уихылаԥш, дырманшәал" ҳәа абжьеигеит. Ашьыжьымҭан аҷкәын аҩныҟа дандәықәла, ашәҵла "ушнеиуа адомбеи убоит, уи уара иутәуп" ҳәа ианаҳәоит. Аҷкәын адомбеи ишьуеит, уинахыс дшәарыцаҩ бзианы дҟалоит.Ашәҵла уԥылоит Нарҭаа репос аҿы. Нарҭаа ран Саҭанеи-Гәашьа лдырдӷәы ашәҵла иалхын:"…Лышьхәала днагәҭасын Саҭанеи-Гәашьа,Шә-ҟьантаз дук лыҵлырҟәҿын Саҭанеи-Гәашьа,Дардӷәыс иааҟалҵеит Саҭанеи-Гәашьа".Ашәҵла амчра ду амоуп, насгьы иамоу амчра ацәгьа аԥырҟәҟәаара алшоит ҳәа шырыԥхьаӡоз атәы арҵабыргуеит алаԥшҭәҳәақәа реилазаараҿы иахьцәырҵуа:"… Ашәы нхыҵ шәы-шәкы гылоуп,Ашәы аахыҵ шәы-шәкы гылоуп,Урҭ рыбжьараАбжь-мшынк инархысҭәҳәалт".Ашәҵла иаиуаз агәаҩарақәа рҟны ашьха ҭаланы рыҭра ҟарҵон.Ашьхымза рынцәахәы Анана-Гәында лтәарҭа ҭыԥқәа "Нан-лтәарҭа" ҳәа иашьҭоуп. Аҟәа араион иатәу ашьха қыҭақәа руакы "Цхала-Шәбаара" ахьӡуп. Шәбаара ҳәа азырҳәоит ашәҵлақәа рацәаны иахьрызҳауа аҭыԥ. "Цхала-Шәбаара" цхала иҭәу ашәҵлақәа ахьрызҳауа ауп иаанаго.Аҵарауаҩ Акаба Лили Хәыршьыҭ-иԥҳа лусумҭа "Исторические корни архаических ритуалов абхазов" аҿы илыҩуан аԥсуаа ашәҵла иҟалараны иҟоу адыруеит ҳәа шазгәарҭоз. "Ашә цәажәоит. Ауаа ҟәышцәа уи азыӡырҩышьа рдыруан. Ацәажәашьала амш зеиԥшрахо азгәарҭон, аибашьра ҟалараны иҟазар еилыркаауан".Ахыркәшамҭазы умҳәар залшом, Аԥсны ахьынӡанаӡааӡо еицырдыруа ажәла Ашәба (азгә. Ашуба, что означает "сын бука") иԥшьоу ашәҵла иахылҿиааит ҳәа жәлар рҿы иҟоу агәаанагара атәы.
https://sputnik-abkhazia.info/20200426/Ala-ikhalomyzt-amy-yromyzt-ashaya-antsakha-irydalou-zgaaraak-1029985035.html
https://sputnik-abkhazia.info/20191124/Akha-a-amzha-ma-la-zhlaak-razshei-rkharkhashei-iryzkny-1028877876.html
https://sputnik-abkhazia.info/20190601/Anana-Gynda-lytskheipsh-inchadzom-apsua-shkhytskua-rnyhyara-1027517057.html
https://sputnik-abkhazia.info/20190402/Ashaa-rnyara-fy-zhlantyk-reitsnyara-Aduakh-akhala-1027002266.html
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2022
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Ажәабжьқәа
ab_AB
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
жәлар рдоуҳа
"Иԥшьоу, ацәгьа аԥырҟәҟәаара зылшо": ашәҵлазы иҟоу дыррақәак
10:20 23.01.2022 (ирҿыцуп: 10:58 23.01.2022) Сусанна Ҭаниаԥҳа
Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ
Ашәҵлазы иҟоу дыррақәак ртәы ҳаԥхьарц ҳалшоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа лматериал аҟны.
Аԥсҭазаараҿы ауаҩы игәазыҳәарақәа рацәоуп, иҭахрақәа ҳәаа рымаӡам. Аха зегьы ирыцкуп агәабзиара. Агәабзиара умамзар, угәазыҳәарақәа наугӡартә алшара уоуам.
Ииашаҵәҟьаны, ашәаԥыџьаԥ заҟа ирацәоу аҟара ауаатәыҩса ргәабзиарагь ӷәӷәахоит. Зыԥсы ҭаны адәы иқәу зегьы зда ихәарҭам аҳауа ацқьареи азҩыдареи зхьыԥшугьы аиаҵәара арацәара ауп. Абна, ашәаԥыџьаԥ ҟамлар ауаҩи аԥсабареи реимадара, реигәыцхәра ԥеиԥш роуам.
Ҳмилаҭ жәытәаахыс ашәаԥыџьаԥ, аҵлақәа ирыхӡыӡаауан. Ишхырҳагаз, ишыхәарҭаз рдырeан. Уимоу, иԥшьоуп ҳәагьы изымҵаныҳәоз маҷмызт. Аҵлаԥшьақәа иреиуахкуп ашәҵла (урыс бызшәала "бук"). Ашәҵлақәа еиужьны иахьгылоу аҭыԥқәа рҿы аԥсуаа жәытәнатәгьы ныҳәарҭас ирыман.
Ашәҵла аԥсуа фольклор аҿы имаҷымкәа иуԥылоит. Уа уи аԥсы ахоуп, ицәажәоит, ауаҩы дахьчоит, ашәарыцаҩцәа ирыцхраауеит. Аԥсуа лакә ишаҳәо ала, зны шәарыцаҩ бзиак иҷкәын абна дылахан, иқәлашьцеит. Ашәҵла Ажәеиԥшьаа иахь сасра иахьцоз даманы ицоит. Уа рыгәҭа дтәаны акрифеит, акрижәит. Ианаауаз, Ажәеиԥшьаа "ари арԥыс уихылаԥш, дырманшәал" ҳәа абжьеигеит. Ашьыжьымҭан аҷкәын аҩныҟа дандәықәла, ашәҵла "ушнеиуа адомбеи убоит, уи уара иутәуп" ҳәа ианаҳәоит. Аҷкәын адомбеи ишьуеит, уинахыс дшәарыцаҩ бзианы дҟалоит.
Ашәҵла уԥылоит Нарҭаа репос аҿы. Нарҭаа ран Саҭанеи-Гәашьа лдырдӷәы ашәҵла иалхын:
"…Лышьхәала днагәҭасын Саҭанеи-Гәашьа,
Шә-ҟьантаз дук лыҵлырҟәҿын Саҭанеи-Гәашьа,
Дардӷәыс иааҟалҵеит Саҭанеи-Гәашьа".
Ашәҵла амчра ду амоуп, насгьы иамоу амчра ацәгьа аԥырҟәҟәаара алшоит ҳәа шырыԥхьаӡоз атәы арҵабыргуеит алаԥшҭәҳәақәа реилазаараҿы иахьцәырҵуа:
"… Ашәы нхыҵ шәы-шәкы гылоуп,
Ашәы аахыҵ шәы-шәкы гылоуп,
Абжь-мшынк инархысҭәҳәалт".
Ашәҵла иаиуаз агәаҩарақәа рҟны ашьха ҭаланы рыҭра ҟарҵон.
Ашьхымза рынцәахәы Анана-Гәында лтәарҭа ҭыԥқәа "Нан-лтәарҭа" ҳәа иашьҭоуп. Аҟәа араион иатәу ашьха қыҭақәа руакы "Цхала-Шәбаара" ахьӡуп. Шәбаара ҳәа азырҳәоит ашәҵлақәа рацәаны иахьрызҳауа аҭыԥ. "Цхала-Шәбаара" цхала иҭәу ашәҵлақәа ахьрызҳауа ауп иаанаго.
Аҵарауаҩ Акаба Лили Хәыршьыҭ-иԥҳа лусумҭа "Исторические корни архаических ритуалов абхазов" аҿы илыҩуан аԥсуаа ашәҵла иҟалараны иҟоу адыруеит ҳәа шазгәарҭоз. "Ашә цәажәоит. Ауаа ҟәышцәа уи азыӡырҩышьа рдыруан. Ацәажәашьала амш зеиԥшрахо азгәарҭон, аибашьра ҟалараны иҟазар еилыркаауан".
Ахыркәшамҭазы умҳәар залшом, Аԥсны ахьынӡанаӡааӡо еицырдыруа ажәла Ашәба (азгә. Ашуба, что означает "сын бука") иԥшьоу ашәҵла иахылҿиааит ҳәа жәлар рҿы иҟоу агәаанагара атәы.
