https://sputnik-abkhazia.info/20240623/alu-iaazgy-dyuan-alykha-iaazgy-dyuan-alu-iazkny-dyrraak-1051434501.html
"Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан": алу иазкны дыррақәак
"Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан": алу иазкны дыррақәак
Sputnik Аҧсны
Аԥсуаа рыбзазара иахәҭаку ахаҳәтә маҭәар алу иазкны аматериал ҳзеиқәлыршәеит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа. 23.06.2024, Sputnik Аҧсны
2024-06-23T13:40+0300
2024-06-23T13:40+0300
2024-06-23T13:40+0300
аԥсны
жәлар рдоуҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102804/70/1028047018_0:66:2000:1191_1920x0_80_0_0_97f634d440f1d7e6805e923861e6d847.jpg
Аԥш ааргоит – ашыла ргоит,Алу кҿаԥыруа илагоит.Платон БебиаАӡәгьы изы имаӡам, аԥсуа кҿаҩра иалыҷҷауа фатәны ишыҟоу абысҭа. Абысҭа ҿахра-ҿахра асаанқәа ирынҵаны, саси ԥшәымеи ирызцәыругаанӡа акыр аетапқәа ирхысуеит: адгьыл азурхиароуп, аԥш лауҵароуп, иааурыхроуп, иҭаугалароуп, ицәурҳәыроуп, иҿурпыроуп, иуԥсаҟьароуп зҳәаз еиԥш. Ажәала иуадаҩым, аха аус аҟны зынӡагьы имариам.Хыхь еиқәыԥхьаӡоу аусқәа хыркәшаны, акәаԥ ургылоит аџьа здубалаз аџьықәреи ахьулаго аӡлагараҿы. Аӡлагара - аџьықәреи "сақә-сапыншәа" иахьырлаго ҭыԥуп. Анаҩс, аӡлагара иацухыз ашыла ааухәыр, абысҭа аурада акгьы аҭахымкәа иҟалоит.Аҵарауаҩ-аетнограф Иуана Аџьынџьал ишәҟәы "Из этнографии Абхазии" аҿы иҩуан: "Аԥҳәыс еиҳарак аҩны дахьыҟаз аҟнытә, лыҩнусхәқәа ирхыԥхьаӡалан алагарагьы. Алу аџьықәреи ҭаԥсаны напыла изыргьежьуаз лара лакәын, убри инамаданы, ахацәа рыҳәса ирыхлафуа, рыхьӡ шьо "сылагаҩ" (моя мукомолка) ҳәа рарҳәо иалагеит".Аӡлагара аусураҟны ихадоу маҭәахәуп ахаҳә иалху - алу. Алу иаҵыҵуа ашыла ахаҭабзиара иара иахьыԥшын азы ацқьара агрыжьуамызт, ианаамҭаз иркәон.Еицырдыруа аԥсуа шәҟәыҩҩы Џьума Аҳәба иҩымҭақәа руак аҟны алу аусура дазхәыцуа абас иҩуан: "Алу аныркәо, аркәарсҭақәа иахьыгьежьуа аганахь ирханы, арыц злалагаша ала иркәоит. Убри аганахь игьежьлароуп. Ганкахь икәаны, даҽа ганкахь алу ургьежьыр, уаҩы имыхәо ашыла аҿыҵуеит".Алу ажәаԥҟақәа рҿыАлу ианакәзаалак аџьа збо маҭәарын. Уи атәы аныԥшит аԥсуа жәлар ражәаԥҟақәагьы. Алу иахҳәаау аԥсуа жәаԥҟақәоуп: "Аӡлагара еибафозар, алу гәынқьуеит", "Алу хабзабаарбара ицан, лага-лаҳәа агымхеит", "Ахәыла ҭацәыр, алу еибафо иалагоит". Азгәаҭа (ахәыла ҳәа азырҳәоит аӡлагараҿы аԥш ахахьарыԥсо).Еиҳа иналкааны сырзааҭгылар сҭахуп абарҭ ажәаԥҟақәа:"Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан" - аус ӷәӷәа знапы алазкыз мыцхәы ибжьы мыргакәа, имч шәаны-изаны иҽыззикыз анагӡара далагоит. Аха иҟоуп ауаа рыхәҭак аус мариа иаҿызаргьы, "ҳаԥсит-ҳанҵәеит" ҳәа зхы иахашшаауа. Убас иҟоу ауаа ирзынархоу ажәаԥҟоуп: "Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан"."Алу иахҭысуа акәара иадыруеит" - иузааигәоу, иахьеи-уахеи аус зцууа аџьабаа иибо, ихҭысуа удыруеит."Алу Қьабаа иугаргьы - лагара агхом" - аџьабаа зқәу, аџьабаа иаҵоу ауаҩы, ԥсшьарҭа ҭыԥк аҟны днеиргьы, убрагь џьабаа игхом. Азгәаҭа: Қьааба (Кааба) – Мекка ақалақь иҟоу аԥсылмантә ныҳәарҭоуп."Алуҵәҟьагьы хаҳәуп, аха аҵәымаӷ ахәлашәар ицагәуеит" - ауаҩы иагьа илшозаргьы, иагьа дыӷәӷәазаргьы, имч змырхо данақәшәалак акгьы изыҟаҵом.АиҿырԥшрахьтәЗыӡбахә ҳамоу амаҭәар алу иҟалалоит ажәаҳәаҿы аиҿырԥшратә ҵакы аҭаны рхы ианадырхәо. Иаагозар:Ахыркәшамҭазы абра иаазгар сҭахуп Баграт Шьынқәба ибаллада "Аҿырпын" аҟнытә ацәаҳәақәа:Идәылыҩуам гәырӷьа-ччара,Са сыҩны лашьцоуп,Ԥҳәыск дыҟазаргь, лымацараАлужә еиԥш дыҩноуп.Зхылҵ дыҟам, зхьааи зхәыцрақәеи ирылаханы, зымала аҩны иҩнахаз, ауаҩы изуҳәар алшоит "алужә даҩызоуп", "алужә еиԥш дыҩноуп" ҳәа.
https://sputnik-abkhazia.info/20200420/idirgdson-ma-irlachon-ashitan-aharhuara-smas-ashi-ahudsi-rtourih-1025422095.html
https://sputnik-abkhazia.info/20190728/A-iaueit-akh-iakhueit-asagaa-ianasoit-alu-antsakhy-Saunau-iazku-aabz-1028047055.html
https://sputnik-abkhazia.info/20191010/afaktkua-shaba-apsua-hiseishakni-achadani-ishou-abista-iasku-1016290493.html
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2024
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Ажәабжьқәа
ab_AB
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
жәлар рдоуҳа
"Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан": алу иазкны дыррақәак
Сусанна Ҭаниаԥҳа
Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ
Аԥсуаа рыбзазара иахәҭаку ахаҳәтә маҭәар алу иазкны аматериал ҳзеиқәлыршәеит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа.
Аԥш ааргоит – ашыла ргоит,
Аӡәгьы изы имаӡам, аԥсуа кҿаҩра иалыҷҷауа фатәны ишыҟоу абысҭа. Абысҭа ҿахра-ҿахра асаанқәа ирынҵаны, саси ԥшәымеи ирызцәыругаанӡа акыр аетапқәа ирхысуеит: адгьыл азурхиароуп, аԥш лауҵароуп, иааурыхроуп, иҭаугалароуп, ицәурҳәыроуп, иҿурпыроуп, иуԥсаҟьароуп зҳәаз еиԥш. Ажәала иуадаҩым, аха аус аҟны зынӡагьы имариам.
Хыхь еиқәыԥхьаӡоу аусқәа хыркәшаны, акәаԥ ургылоит аџьа здубалаз аџьықәреи ахьулаго аӡлагараҿы. Аӡлагара - аџьықәреи "сақә-сапыншәа" иахьырлаго ҭыԥуп. Анаҩс, аӡлагара иацухыз ашыла ааухәыр, абысҭа аурада акгьы аҭахымкәа иҟалоит.
Аҵарауаҩ-аетнограф Иуана Аџьынџьал ишәҟәы "Из этнографии Абхазии" аҿы иҩуан: "Аԥҳәыс еиҳарак аҩны дахьыҟаз аҟнытә, лыҩнусхәқәа ирхыԥхьаӡалан алагарагьы. Алу аџьықәреи ҭаԥсаны напыла изыргьежьуаз лара лакәын, убри инамаданы, ахацәа рыҳәса ирыхлафуа, рыхьӡ шьо "сылагаҩ" (моя мукомолка) ҳәа рарҳәо иалагеит".
Аӡлагара аусураҟны ихадоу маҭәахәуп ахаҳә иалху - алу. Алу иаҵыҵуа ашыла ахаҭабзиара иара иахьыԥшын азы ацқьара агрыжьуамызт, ианаамҭаз иркәон.
Еицырдыруа аԥсуа шәҟәыҩҩы Џьума Аҳәба иҩымҭақәа руак аҟны алу аусура дазхәыцуа абас иҩуан: "Алу аныркәо, аркәарсҭақәа иахьыгьежьуа аганахь ирханы, арыц злалагаша ала иркәоит. Убри аганахь игьежьлароуп. Ганкахь икәаны, даҽа ганкахь алу ургьежьыр, уаҩы имыхәо ашыла аҿыҵуеит".
Алу ианакәзаалак аџьа збо маҭәарын. Уи атәы аныԥшит аԥсуа жәлар ражәаԥҟақәагьы. Алу иахҳәаау аԥсуа жәаԥҟақәоуп: "Аӡлагара еибафозар, алу гәынқьуеит", "Алу хабзабаарбара ицан, лага-лаҳәа агымхеит", "Ахәыла ҭацәыр, алу еибафо иалагоит". Азгәаҭа (ахәыла ҳәа азырҳәоит аӡлагараҿы аԥш ахахьарыԥсо).
Еиҳа иналкааны сырзааҭгылар сҭахуп абарҭ ажәаԥҟақәа:
"Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан" - аус ӷәӷәа знапы алазкыз мыцхәы ибжьы мыргакәа, имч шәаны-изаны иҽыззикыз анагӡара далагоит. Аха иҟоуп ауаа рыхәҭак аус мариа иаҿызаргьы, "ҳаԥсит-ҳанҵәеит" ҳәа зхы иахашшаауа. Убас иҟоу ауаа ирзынархоу ажәаԥҟоуп: "Алу иаҵазгьы дықьуан, алыхәҭа иаҵазгьы дықьуан".
"Алу иахҭысуа акәара иадыруеит" - иузааигәоу, иахьеи-уахеи аус зцууа аџьабаа иибо, ихҭысуа удыруеит.
"Алу Қьабаа иугаргьы - лагара агхом" - аџьабаа зқәу, аџьабаа иаҵоу ауаҩы, ԥсшьарҭа ҭыԥк аҟны днеиргьы, убрагь џьабаа игхом. Азгәаҭа: Қьааба (Кааба) – Мекка ақалақь иҟоу аԥсылмантә ныҳәарҭоуп.
"Алуҵәҟьагьы хаҳәуп, аха аҵәымаӷ ахәлашәар ицагәуеит" - ауаҩы иагьа илшозаргьы, иагьа дыӷәӷәазаргьы, имч змырхо данақәшәалак акгьы изыҟаҵом.
Зыӡбахә ҳамоу амаҭәар алу иҟалалоит ажәаҳәаҿы аиҿырԥшратә ҵакы аҭаны рхы ианадырхәо. Иаагозар:
Зны-зынла ажәҩан алу ианадыркылогьы ыҟоуп, еиҳараӡак асы аура аҽаназнакуа аамҭазы аԥсабара иунардыруеит "ажәҩан лагоит" - рҳәоит.
Амш бааԥс, адыд-амацәыс инамыцхәны ианыҟалалак аԥсуаа ирҳәоит: "Ажәҩан лагоит, хыхь иҟоу ҵаҟа ицоит" ҳәа.
Ахыркәшамҭазы абра иаазгар сҭахуп Баграт Шьынқәба ибаллада "Аҿырпын" аҟнытә ацәаҳәақәа:
Идәылыҩуам гәырӷьа-ччара,
Ԥҳәыск дыҟазаргь, лымацара
Зхылҵ дыҟам, зхьааи зхәыцрақәеи ирылаханы, зымала аҩны иҩнахаз, ауаҩы изуҳәар алшоит "алужә даҩызоуп", "алужә еиԥш дыҩноуп" ҳәа.
