Sputnik
"Нарҭ Сасрыҟәа ицыԥҵәаха,
Изааӡаз аҽеиқәа Бзоу,
Ажәлар рыҷкәын агәлымҵәаха,
Ибзақәоу зегь реиҳа ибзоу".
Кь.Чачхалиа
Егьа аамҭа царгьы, егьаҟазаргь урҭ ҳҵеицәа рфырхаҵара мырӡкәа абиԥарақәа еимырдалоит. Нарҭдгьыл ахьыҟоу Аԥсноуп, урҭ рфырхаҵара ахыԥшагьы зегь раасҭа иахькаҩуа ароуп.
99-ҩык Нарҭаа
Ԥсаҵла иаҵәала иҭалаҳау аҳаракыра, нышәмардуанла иҿаԥҟаны аҩада ухазгало амҩа, нас Очамчыра араион ақыҭақәа жәпакы унапсыргәыҵа ианушәа уахьрылаԥшуа, урҭ нырцәи-аарцәи еиҟәызшо аӡиас Аалӡга амшын иахьынӡалало асаркьеиԥш уахьхыԥшыло аҳаракыраҿ уанхалалак, ара иааукәыршан иҟоу аԥсабара иуанаҳәо рацәоуп.
80 шықәса уажәаԥхьа "99-ҩык Нарҭаа" ҳәа хьӡыс изырҭаз ԥақәашьаа рҵеицәа рфырхаҵаратә мҩа аҭоурых иазынхарц азыҳәан ауп аԥсадгьыл ахьчацәа рыхьӡала изеиҭаҳаз аԥсаҵлақәа. Ари аус хацыркын 1975 шықәсазы Аиааира 30 шықәса ахыҵра инамаданы. Усҟан Кьыршьал Чачхалиа ихьӡ зху ари ашкол еиҳабыс даман Оҭар Џьоџьа-иԥа Ачба. Иузҳәом арҭ аԥсаҵлақәа зыхьӡала еиҭаҳау ақыҭа аҵеицәа рыԥсадгьыл ианықәны, уи аиқәырхара ицаз, аӡәы деиҳаны, ма деиҵаны афырхаҵара ааирԥшит ҳәа. Урҭ зегьы фырхацәоуп ҳара ҳгәаҿы. Аха 99-ҩык Нарҭаа ашәарҭара ду ианҭагыла еиқәзырхаз рашьа Сасрыҟәа иеиԥш сҿаԥхьа даагылоит ари ақыҭа аҵеи, уи аҳаблаҿ ииз, зфырхаҵара инамаданы зашәахә каҩуа Владимир Дигәа-иԥа Ԥачлиа.
17 шықәса ракәын ихыҵуаз ари арԥыс 1941 шықәсазы анемец фашист Асовет еидгыла данақәла, иқәра шаҵанамкуазгьы, хатәгәаԥхарала еибашьра ицаз.
Даныҩеидас инаркны арԥыс Володиа иабшьҭра змырԥхашьо аӡә иакәны, иблақәа еснагь фырхаҵара мцабзк рхылҵуан рҳәоит изааигәоу. Згәабзиара зынӡаск иуашәшәыраз иаб илабара уаҳа ишимоуаз дшазхәыцуазгьы, аҭакԥхықәра зегьы иара иеиҵбацәаз иашьеи иаҳәшьеи рнапы инанҵаны афырхаҵара мҩа днанылеит. Иан Агра агәашәаҿ лыҷкәын днаскьаго илҳәон абас: "Шәхахәс сара сцааит, ҳаҷкәынцәа, зегьы, шәара зҟырҟы шәҭашәаз аамҭаҿ хьымӡӷ шәымгааит".
Иҽеиқәа Кәантри ласӡаны ахаҳәра иныхҟьеит. Уи ашьҭыбжьқәа лаҳауанаҵы иахьа уажәраанӡагьы иԥшушәа, рдацқәа ӷәӷәаӡа еивагылоу ҩ-ԥсаҵлак рыбжьара дгыланы, "ухьышьаргәыҵа сакәыхшоуп" ҳәа акырынтә еиҭалҳәон, лцәагьы дааҭрыхьҭышьааит… Анцәа иоуп знапы шәану…
Ицон аибашьра…
Рықәра ианааҵанаклак зегь уахь рымҩа хан иреиӷьыз ҳҵеицәа лыԥшаахқәа. Агрессор ӷәӷәа иҿагылаз амчрақәа иҭабиа дышҭарҟәаҟәозгьы, "иԥхыӡ хаақәа рыцәа" дзалҵуамызт - дгәыӷуан иахьа,ма уаҵәы ҳәа…
Аха зегьы иреицәахеит ари аибашьра иахылҵуаз ахысыбжьқәа анацәа рлымҳақәа рҟынӡа изымааҩуа ишыҟаз Кавказтәи ашьхақәа ианырҿыҩ.
Ихы мшаҭо деибашьуан шәара зқәымыз ҳаԥсуа ҷкәынгьы. Уи дызлаз 867-тәи ахысратә полк, 271-тәи адивизиа иреиӷьӡоу аԥшыхәцәа дырхаданы реибашьратә мҩа наӡахьан Волга инаркны Карпатынӡа. Абра иааирԥшуаз агәымшәара иабзоураны Володиа иҩызцәа изырҳәон: "Афырхаца", рожденный громом и молнией" ҳәа.
Аԥшыхәратә рота аиҳабы, акапитан Казаков аибашьраҿы зегь реиҳа иӷәӷәоу, аҭакԥхықәра зцу, аилҟьареи агәымшәареи ахьаарԥштәу аԥшыхәраҿ идҵа ҿырԥшыганы зныкымкәа иахьынаигӡахьаз азы Володиа аамҭа кьаҿла аԥсшьара ииҭеит, аха уи мап ацәикит иара, дацәшәозҭгьы акәхап Гитлер иԥсыжә анихыҵуаз амш аибашьра адәаҿы дзаԥымлар ҳәа.
Ишԥабзиаз иԥышәоу аԥсуа жәаԥҟа, "Агәыӷра хароуп, аџьал ааигәоуп" ҳәа ирҳәо, еиҳа иуадаҩу аамҭеи аҭагылазаашьеи рҿы абас еиԥш ахархәара амазҭгьы - "Агәыӷреиԥш аџьалгьы хароуп" ҳәа. Аха…
Володиа Ԥачлиа дызлаз архәҭа даҽазнык ироуит иҷыдаӡоу адҵа, ԥхьаҟатәи Асовет ар рзыҳәангьы аҵак ду змаз - маи 22, аҵх азы, ашара адәы иқәлаанӡа Ивано-Франковсктәи аобласт, Коломиитәи араион, ақыҭа Ракивчик ааигәара иакәшахьаз аӷа иҭаԥшыхәра, иагьышрыдыз иҭыԥқәа зегьы рхаҩара, "абз" агара, иара убас изакәытә еибашьыга техникоу имоу, аибашьратә хсаалагьы ицәгара.
Ирҳәоит имшәо агаӡа иоуп ҳәа, аха уажәы уи азхәыцха рымҭакәа еиҭах иҩызцәа днараԥгылт Володиа.
Аԥшыхәцәа аӷа изгәамҭаӡакәа "абз" ргеит, аха уи инақәырццакны амца рыжәиҵеит, уи инашьҭалеит артҟәацгақәа жәпакы. Ҳар ԥсыхәа аныҟамла, алымқәа реиԥш аҭабиақәа ирҭаԥалан напышьашәала аиқәԥара иалагеит. Убри аамҭазы анемец фашистцәа, ҳаԥшыхәцәа ԥхьаҟагьы шьҭахьҟагьы изымцо ахыԥсаҟьага иқәнакит адәы. Уаҳа ԥсыхәа шыҟамыз збоз Володиа уахь иҿынеихеит бџьарла деиқәных, аха иарӷьа напы ӷәӷәала ихәын, иршәыз артҟәацгагьы ахҭаҿынӡа изымнаӡеит.
Ашәымҭак азы уарбанзаалак уааҭгыланы ухы иаумҭар залшом азҵаара: Иихәыцрыз аԥсреи абзареи рлакҭа иҭаԥшуаз аибашьҩы гәымшәа убри аамҭазы ҳәа. Ҳәарада, ари амаӡа иара аибашьҩы наунагӡа уаҳа изаамыртуа иблақәа ирхуп...
Иццактәуп, иццактәуп…
Ихы аашьҭыхшәа иҩызцәа днарылаԥшит. Урҭ зегьы аӷа ихымҭаҟынтә издызкыларц зҭахыз адгьыл рҽаларԥсны ишьҭан. Убри аамҭазы мгәацәха дҳәазаны иҿынеихеит Володиа, абар дазааигәахеит аӷа ихыԥсаҟьага. Шьаҿак... Аҩбатәи… Иамам ԥсыхәа… Ашырҳәа дҩагылан, иҽаҿаижьит аӷа ихыԥсаҟьага аҿышәҭ, афырхаҵа игәышԥы зрыӷӷаз аҿгьы неихашәит. Еимгеимцарак иалагӡаны Володиа иҩызцәа рыдҵа нагӡаны, агыгшәыг иҭыҩра дҭаҟәаҟәаны, уи аҭыԥгьы ахы иақәиҭыртәит.
Даҽа ааԥнык азыхгар Аиааира иаԥылоз "абзырӡ" шәаџьҳәауа Агреи Дигәеи рашҭа иааҭалеит. Бзиарак шыҟамыз зцәа иалашәахьаз ан шьыжьаахыс ашҭа дықәын дыгәжәажәо. Убри аамҭазы лылаԥш дныҵашәеит ахаҳәра архәара инавҵшәаз егьи лыҷкәын Шьоҭа. Уи ашьыжь аусҳәарҭахь дылбааны дыҟан, џьара жәабжьк саҳауазар ҳәа. Агра дшыӡырҩуаз, аҽеиқәа Кәантри ашьапышьҭыбжьқәа ааихсыӷьит. Лыбла ҭырхаха агәашә ахь дыԥшуеит. Икәарны ада зшьапы змыргылоз аҽы гәырҩа хьанҭак аныруа, уи акәадыр инаныԥаз аԥшәмагьы аӷәра наҟ инақәыршәны, алу ишьазар аҟара ишьапеихгара ицәыуадаҩны агәашә даалагылт, иахьатәи ашараз, уахь аусҳәарҭахь албаара ахьаԥшьигаз ихы дазышәиуа.
"…Ааи, нан, нан, сара хабга, исԥеиԥшыз",- лҳәан, дааӷьаҵәыӷьаҵәит.
Аԥсӡы зныз ашәҟәы еицарса иаҳәшьеиҵыб иналиркит иашьада дшызаҵәхаз ӷәӷәала изныруаз Шьоҭа.
"Маи 24, 1944 шықәсазы Украина амҵан, хаҵарыла дҭахеит Матросов ифырхаҵара еиҭаҟазҵаз аибашьҩы гәымшәа Володиа Дигәа-иԥа Ԥачлиа. Бҿаԥхьа схырхәоит – ан, афырхаҵа дзааӡаз.
Маи 24, 1944 ш. 271-тәи ахысратә полк акомандаҟаҵаҩ, аполковник Казаков".
"Сумырԥхашьеит, нан, уабгьы адамра хыла даумырсит…" - арҭ ажәақәа ракәын ираҳауаз, зыҩшьапык арсны, аамҭак зылаӷырӡ блыз, цәыкәбаркгьы зызкамҭәоз, ус иахьынтәаазгьы узеилымкаауа, дагьацәыԥхашьо иналыхәылҟьаз абжьы еизнагаз агәылацәа рнапы дықәҵан данышьҭырхуаз...
Иара убас шәаԥхьар ҟалоит:
Аветеран Қәҭарба еиҭеиҳәеит аибашьра Ду аан арра маҵзура шихигоз
Самсониа еиҭеиҳәеит иаби егьырҭ иуацәеи аибашьра Ду ишалаӡыз
Абҳазоу Қьаазым Агәмаа изы: ирҿиара аибашьра атема цәаҳәа ҟаԥшьны иагәылсуеит