Кавказ иҟоу аусқәа рҭагылазаашьа аилкааразы аимператор Александр II 1861 шықәса цәыббрамзазы Новороссииск дааит. Уантәи аимператортә иахта "Ливадиа" ала Аҟәаҟа ихы ирхеит. Иара дымҩаԥыргон аԥраӷбақәа "Кьылашәыри" "Ҟазбеги".
Асааҭ 12 рзы "Ливадиа" Аҟәатәи абаӷәаза иҭалеит. Аха, аҳәынҭқар иааираан асқьалаҟны арратәи аграждантәи напхгара ыҟамызт иҟалаз уи ауп, Аҟәа арратә комендант, аполковник Шатилов, аимператор ииахҭа аԥраӷбақәагьы шацыз дырны, Аҟәа аҩадахьы донтәи аказақцәа иртәеит адырраҭаратә ракетақәа рыҭаны. Актәи аӷба дара ахьтәаз ианаҩсуаз знык ихысыр акәын, аҩбатәи анраҩсуаз ҩ-ракетак ажәҩан иазырышьҭыр акәын. Убри ашьҭахь Аҟәа игылаз ар асқьала инаркны аҳәынҭқар даангылараны дахьыҟаз аҩнынӡа рҽеиҵыхны аҭыԥ ааныркылар акәын.
Аха, Аҟәа иааӡарц рацәак рыгымкәа аимператор ииахта аԥраӷбақәа ираԥысит. Аказақцәагьы ҳәарада иара анырба ракетак ала ихысит. Аҩбатәи анырба ҩынтә ихысит аха уи аамҭазы аимператор ииахта абаӷәаза иадгылахьан. Аполковник Шатилов аимператор ибираҟ зхашәыршәыруаз аиахта абаӷәазахь иааихьеит ҳәа аниарҳәа еергьҳәа уахь анеира дахьӡеит, аргьы риадла ргылара ианалагоз аимператор изалхыз аҩны даныҩналоз акәхеит.
Александр II Аԥсны ҭауади аамысҭеи дырԥылеит. Шьыжьхьа ашьҭахь ақалақь дналс-аалсырц иӡбеит. Агоспиталь, аказармақәа данырҭаауаз асолдаҭцәеи аофицарцәеи рыбзазашьа дазҵаауан, рмаҵзуразы ҭабуп ҳәа раҳәаны аџьарқәа ргәышԥқәа иаиркуан.
Ахәылбыҽха, асааҭ 5 рзы аимператор аасқьалахьы днеиит. Ашхәа аҟынтәи аполковник Шатилов ибжьы наиқәиргеит: "ҭабуп агенерал, умаҵзурази ақалақь аҟны иҟоу аиҿкаарази" ҳәа. Еизаз ажәлари, аруааи ргәырӷьабжь "Ура" еиԥымҟьо игон аимператор "Ливадиахь" дхалаанӡагьы.
Аимператор Аҟәантәи Ԥуҭ ақалақь ахь ихы хан.
