Акоррупциа адунеи иалоуп еилашьқьыруа. Уи анцәырҵыз амш ҳәа иалкааны џьаргьы иарбам, аха иара иамоуп ижәытәӡатәиу ахаҿра. Акоррупциа адунеи ианызар, ус анакәха ҳара ҳтәылаҿгьы уи иамоуп ахатә ҭыԥ, иамоуп акәым, иӷәӷәаҟацаӡа иҟазар ҟалап.
Сара сахьиз СССР захьӡу асоциалисттә системаҿгьы амҽхак ҭбаан акоррупциа. Акоммунистцәа рхаангьы иҟан зҭыԥқәа ирылаҭхаџьуаз, аха иара убас иҟан, акоррупциа иахырҟьаны ачынуаа аус ианақәдыршәозгьы. Асоветтә система иаланхоз ауаа еиҳа иҭышәынтәалаз асистемаҿы ҳанхон азы, акоррупциа ус зынӡа аҽеимыртаӷа иаҳԥыломызт, иҟан зегь зықәныҟәоз ԥҟарақәак, ҳәаақәак.
Уажәы ҳара ҳанхоит уажәшьҭа 25 шықәса зхыҵуа ихьыԥшым Аԥсуа Ҳәынҭқарраҿы, аха акоррупциа ацәаара иацымлозар иагхом, акы заҵәык, иҟам аҿырԥштәқәа, абри асоциалтә ҿкы бааԥсы иахырҟьаны ауаа лахь анрырҭо.
Ажәа акоррупциа рҿыҵакуп уи зцәымӷугьы, рхаҭа алаҟьашьызар ҟалап ҳәа ҳгәы иззаанагогьы. Аха, ахаҭа збази, ашьҭа збази ҳәа, ус гәынхәҵысҭала абри дкоррупционеруп ҳәа ауаҩы лахь узиҭом, аӡбарҭаҿы иус рмыӡбакәа.
Акоррупциа шыҟоу зегьы ирдыруеит, аха знапы алаҟьашьу азусҭцәоу рыхьӡ ҳәам. Ҳтәылаҿы алхрақәа анымҩаԥысуа аамҭазы, ажәа акоррупциа апрезидентрахь, мамзаргьы адепутатрахь канидатцәас иқәгыло зегьы ирҿакуп, иара убри аамҭазы, урҭ рыбжьара рхаҿқәа ӷьазӷьазуа амчра иалачахьо, иалабылгьахьо ануԥылогьы ыҟоуп.
Изакәзеи иара акоррупциа бызшәа мариала иаҳҳәозар? Акоррупциа захьӡу-ачынуаҩ иҭыԥ ихы иархәаны амал ихазы ианирҳауа ауп уҳәар ауеит.
Акоррупциа ахаҭа адунеи аҿы, аибашьрақәа инарываҟәыло ирлас-ырласны ауаажәларра злацәажәо зҵаароуп. Акоррупциа иалахәхар зылшо ахаҿқәа рахь иԥхьаӡоуп: аҳәынҭқарратә структурақәа рхаҭарнакцәа, аполитикцәа, еиуеиԥшым аҩаӡарақәа рҿы анапхгара ҭыԥқәа ирхагыло ачынуаа, иара убас, ахылаԥшратә, азинхьчаратә, амедицинатә система уҳәа русуҩцәа.
Акоррупциа ыҟан еснагь, амала иҟоуп уи амҽхак ахьыҭбаау аҳәынҭқаррақәа, иара убас, еиҳа иахьыԥсыҽу.
2016 шықәсазы имҩаԥгаз аҭҵаарақәа рыла, акоррупциа акыр имаҷуп ҳәа иԥхьаӡоуп мраҭашәаратәи аҳәынҭқаррақәа рҿы, амҽхак ҭбаауп африкатәи атәылақәа рҿы, иара убас, акоррупциа еизҳаизыӷьоит СССР иалаз аҳәынҭқаррақәа рҿгьы. Европа иаҵанакуа Даниа акоррупциа зегь реиҳа иахьмаҷу ҳәынҭқарроуп ҳәа иԥхьаӡоуп. Ари атәылаҿы акоррупциа захьӡу иаҿагыланы ақәԥара аус ӷәӷәала имҩаԥысуеит, насгьы, уаҟа акорруцпциа захьӡу амаҷра атәыла иқәынхо ауаа рыхдырра аҳаракыра иабзоуроуп ҳәа ирыԥхьаӡоит уи аус ҭызҵаауа аекспертцәа.
Акоррупциа зегь реиҳа иахьаҳараку ҳәа иалкаауп африкатәи атәылақәа рахь иаҵанкуа асоциалтә ԥсҭазаара акыр иахьхьысҳау Самали. Акоррупциа ахьыҳараку ҳәа иара убас иазгәаҭоуп- Ҩадатәи Кореиа, Афганистан, Судан, Ливиа уҳәа жәа-ҳәынҭқаррак рҟынӡа.
Џьаргьы иарбам иалкааны Аԥснытәи акоррупциа ҩаӡарас иамоу, аха ҳахьынаԥшааԥшуа амчра зхы иазырхәахьо рынхашьа, рынҵышьа ҳазхәыцны иаҳҳәар ҟалоит- ибжьаратәу апозициа ҳамоуп ҳәа.
Аԥсны аибашьра ашьҭахь акоррупциа ишаҭахыу ахы иақәиҭны иҿион, ауаажәларра рыла ишабоз амчрахь инанагоз ачынуаа рсоциалтә ԥсҭазаара шьҭыҵны, ахархьуаа рыԥсҭазаара џьахаџьафараны имҩасуан. Иҳамбаӡакәа, рҽеиҩыршеит амалуааи, зхатә харџь ала инхои. Ҳала ишабоз ирызҳауа иалагеит амчра зхы иархәаны аҩнеихагыла дуқәеи, абизнес бзиеи зырҿиаз ауаа рхыԥхьаӡара. Азҵаара есқьынагьы ицәырҵуеит, аулафахәы ала инхо ачынуаҩ илшарызма ас абеиахара ҳәа. Мап илшарымызт, аха акоррупциа захьӡу абзоурала иҿиазар алшоит уи амал ду ҳәа агәҩара ҳазцәырҵуеит ҳара. Агәҩара гәҩароуп, аха ҳара иҳамаӡам ишьақәырӷәӷәо афактқәа, уимоу "Акоррпупциа аҿагыларазы" захьӡу азакәан анцәырҵыз 2016 шықәса азоуп, аха егьырҭ азакәанқәа реиԥш аригьы аус ауам, ауаажәларра рыла иамбац акоррупциа аҵыхәала ашьауӷатә усқәа, дыҟам иаанкылоу, дыҟам иахьырхәу.
Ус акәзар, ҳтәылаҿы акоррупциа ыҟам?! Аха, иабаҟоу ҳала иабарҭоупеи акоррупциа иарчалаз акоррупционерцәа рмазара? Ҳара игәаҳҭоит амчрахь инеиаанӡа, ари ажәа хлымӡаах зҿыҵаку, уа ианнеилак рхаҭа алабылгьара иалагар шалшо, иацы амааҭ змамыз, рмали, рныҟәашәеи рыҽшырыԥсахуа.
Аҵыхәтәантәи аамҭазы, акоррупциа иаҿагыланы ақәԥара азҵаара абжьы духеит. Аҳәара уадаҩуп, ари 2019 апрезиденттә алхарақәа рыламҭалазтәи репетициоу, мамазаргьы, ииашаҵәҟьаны уи иаҿагыланы ақәԥара ахацыркра акәҵәҟьоу. Аԥсҭазаара убысҟак ҳкыдынаҟьахьеит, убысҟак аполитикцәа амц ҳадыршьхьеит, убри аҟынтәи, азнаказы ари азҵаатәы ҽырхықәымҵа иҳадаҳкылоит. Уажәы, ауаажәларратә хаԥшьгаратә гәыԥ ихацдыркит акоррупциа аҿагалыразы ҳзакәан алагалакәа азузарц. Ахацыркҩцәа ирхаҭарнаку Асҭамыр Какалиа иазгәеиҭоит, дара ишырҭаху азакәан иалагалазарц, ачынуаҩ ирҳауа зыхәшьадуа, насгьы изинымкәа ирҳаз азы ашьауӷатә ус ахацыркра зылшо ахәҭаҷ. Ажәакала, ари ахаԥшьгаратә гәыԥ, ирҭахуп, акоррупицонерцәа ҳәаҭыхла рҿагылара.
Аиашазы, зеиӷьыҟам аидеиа, аха сара схы сазҵаауеит, иарбан закәаныз акоррупциа ахылаԥшра зуалыз аԥсуа структурақәа ирԥырхагаз, ачынуаа рмал ишазҳауаз рыла ианабоз? Баҩ алазма, аулафахәы маҷ зауа ачынуаҩ умал абантәааи ҳәа иазҵаара? Азакәан хазынақәа змоу Аԥсуа ҳәынҭқараҿы изыҟамзеи акоррупица ашьҭашәарыцара?
Михаил Булгаков и-Шариков ишиҳәаз еиԥш "акоррупциа аҽалархәра" афилософиа аныхадоу, уи аҿагыларагьы хьысҳахоит сгәахәуеит. Акоррупциа аҿагыларазы ақәԥара аԥшьызгаз ахаԥшьгаратә гәыԥ ақәҿиарақәа рзеиӷьасшьоит, аха ари азҵаатәы бираҟҵас иааиуа апрезиент иалхарақәа раан ишьҭызхуа аполитикцәа ҟалашт. Амц аҳәаразы аполитикцәа ираԥызго дабаҟаху.
Аԥсуа коррупциа иамоуп уалаҭахылатәи аҟазшьа ҷыда, имариахарым уи аиааирагьы…
Автори аредакциеи ргәаанагарақәа еиқәымшәозар ҟалоит.
