Признание Сирией Абхазии - Sputnik Аҧсны, 1920, 28.10.2021
Аԥсны
Ажәабжьқәа Sputnik Аԥсны аҟны

Аҭоурых иаласоу аҵарауаҩ, ашәҟәыҩҩы: Станислав Лакоба 70 шықәса ихыҵит

© Sputnik / Илона ХварцкияСтанислав Лакоба
Станислав Лакоба - Sputnik Аҧсны, 1920, 09.04.2023
Анапаҵаҩра
Ашәҟәыҩҩы, аполитикатәи ауаажәларратәи усзуҩы, аҭоурыхтә ҭҵаарадыррақәа ркандидат, апрофессор, Адыгатәи жәларбжьаратәи аҭҵаарадыррақәа ракадемиа академик Станислав Зосим-иԥа Лакоба ааигәа 70 шықәса ихыҵит. Аҵарауаҩ изкуп Анатоли Лагәлаа иахьатәи ианҵамҭа.
Идыру усуп, ашәҟәыҩҩы ижәлар рҭоурых шаҟа дазҿлымҳау, шаҟа инарҵаулан идыруа аҟара, убриаҟара аҳәатәгьы иоуеит, убриаҟара изааигәахоит дызлацәажәо ижәлар, урҭ ркультура, рҭоурых, рҵас рқьабз… Насгьы, уи амцеиԥш дабылроуп урҭ рхьаа, иӷәӷәаны "иҵашыроуп" жәлар ргәаҿы инеиша аҭоурых иҩырц, мамзаргьы аҩымҭақәа аԥиҵарҵ…
Убас иҟоу ҭоурыхдырҩуп, шәҟәыҩҩуп ааигәаӡа 70 шықәса зхыҵыз Станислав Зосим-иԥа Лакоба. Уи дшыҷкәынӡаз ажәлар реилашыра, аҭоурых аӡыблара днеины далагылеит. Избанзар, ижәлар ирхыргахьаз заа игәы-иԥсы ианырит, хьаан ицралеит, мчык иҵгәеит аиаша аҳәарахьы, аҩрахьы, агәаӷьра ӷәӷәа ацны, аџьбарарагьы агмыжькәа.
Станислав Аԥсны аҭоурых аҭҵаара даналага, идыррақәа иҵегь имырҭбаар ауамызт ишахәҭоу аҩразы, анырразы, убри азоуп Кавказ аҭоурыхгьы аҭҵаара, аҵара дзалагаз, имҽхак зирҭбааз.
Аҵарауаҩ аҭоурыхи алитературеи "еинираалеит", аҭоурых аҿы иаартны изымҳәоз алитература "иагәылаҵәахны" ицәыригеит, ииҭахыз аирҳәеит аподтекст аҵаҵан, уи ала маҷк ихҩаны. Ус акәын ашәҟәыҩҩцәа дуқәа адунеитә литератураҿы рыгәтыхақәа рыжәлар рҟынӡа ишнаргоз, амҩа шырзырԥшаауаз…
© Foto / из архива Лакоба Станислав Лакоба
Станислав Лакоба - Sputnik Аҧсны, 1920, 09.04.2023
Станислав Лакоба
Апоет-аҭоурыхҭҵааҩ иаабац апоезиаҿ еиԥш иажәеинраалақәа ласӡам, урҭ зегьы ацаҟьа ԥҽыхақәа реиԥш, ишәыгә-шәыгәӡа иҟоуп, ҟәырҷахак узрымымхуа…
Иажәабжьқәагьы убас, убриаҟара афилософиа рыҵеиҵоит, убриаҟара ҵакыла ирҭәуеит, алирика ахьаацәыҵыԥхо уеигәырӷьан уаназааигәахалак, иаразнак хшыҩҵакқәак уааныркылоит, ажәабжь аҵакы уцәымӡырц, аԥшӡареи аҟәышреи реицыршәара шамуа урдыруа…
Ҳахәаԥшып иажәабжь "Асааҭ" алагарҭа, уи аԥсшәахь даара ҟазарыла еиҭалгеит абаҩхатәра бзиа злоу апоет қәыԥш Алина Жьиԥҳа.
"Иаалырҟьан зҿаазхаз аԥша ауаҩ изқәала ишәҵатәы еиқәаҵәа ҭырчааны, амшын ахь иханы дагеит. Ауаҩы амшын ахь инапы рханы, аҳауаҿ ацәқәырԥақәа рнапсыргәыҵа ҭбаа ааникылеит. Аха ауаҩи амшыни раԥсшәеибыҳәара иаԥырхагахеит урҭ ирхаԥыруаз аҷныш.
– Сара саныхәыҷыз Аамҭа Ашьҩы ҳәа ахьӡ схырҵеит, ҳқыҭаҿ раԥхьаӡатәи асааҭ машәырла исцәыԥҽит азы, – аиҭаҳәара даҿын ауаҩы, инапы иахаз асааҭ аҵӷа еиқәаҵәа дахәаԥшуа. – Уи ашьҭахь сзиндырҩын ҳәа сыҟоуп, нас сҭаацәарахеит, анаҩс сабын, сеибашьҩын, стәанчаҩын…
Аррамаҵура данахысуаз аамҭа аҟнытә аҭаҳмада игәалашәараҿ инхаз хҭыс заҵәык акәын: дара рырхәҭахь еинрал дук иаара рҽазыҟарҵон, асолдаҭцәа шьац ԥшшәыла ашьац шәшәы ҳәа адҵа анрырҭа.
– Иубома, аҟәара ахаҳәқәа шаҟа ижьакцаз? – иҳәеит ауаҩы, иҟамыз аӡә иахь ихы нарханы. Нас аԥсыӡ асахьа зныз банка ҭацәык аашьҭихын, аԥслымӡ ала ирҭәны аҩныҟа игеит.
– Ари ацәа салызхуа ссааҭ ауп, – иҳәан, аҭаҳмада илацәа нҭааит."
Апрозаҿы ашәҟәыҩҩы илаԥш зхьысуа зегьы ирцәажәоит, рхала дара рҿахәы рҳәоит, дара ирымоуп рымаӡа цаԥха аԥшӡара ашә аҷараҳәа иаазыртуа, ула иабои угәы ианыруеи ирҳәо акы акәны иҟазҵо.
Ҳахәаԥшып апоезиаҿгьы, апоет иажәеинраалақәа ҟазарыла еиҭеигахьан апоет гәлымҵәах Борис Гәыргәлиа. Абар, урҭ руак:
Шәышықәса зхыҵуа аԥсуа
Сара даасԥылеит зыблақәа ҩ-тышак рымаз аҭаҳмада
Уи дцон ашьхақәа рылахь акыҷырақәа дырҭысны
Ажәытәӡатәи аӡхыҽҽа алабашьа иҽанҵаны.
Насгьы иара ихцәы-шла
Аԥреиԥш ашықәсқәа ирыццахақәаны
Урҭ ԥыжәжәеит
Икәыкәыцыкә ицеит.
Ажәеинраала бзиа ианеиҭоугогьы, анапы иамыршьыкәа, иара аҵаки аформеи аидеиа хадеи анузеиқәырха, нас аҿахәы аҳәоит, аԥхьаҩгьы игәаҿы акыраамҭа иҭыҵӡом, ирлас-ырласны уахь ахынҳәра иҭаххалоит. Аԥхьаҩ знык дзырҳаз апоет, уи дицәыӡӡом, избанзар, уи даҽа хшыҩҵак ҵаулак ааиртраны дшыҟоу идыруеит, егьа шықәсақәа царгьы, дыԥхьаҩ иашазар, дизыԥшызаауеит. Ҳаԥхьап Владимир Занҭариа ааигәа еиҭеигаз Станислав Лакоба иажәеинраалақәа рҟынтәи акы:
Анаҟәаԥиа
Амахә-ҟата ақәаршҩы ахьыҵәҵәа
ӡиасшәа иналаҭәон ажәҩан...
Анхаҩы
анышә ихәыҵаиҵон
ҩыла иҭәу иҳаԥшьа...
Уи иччаԥшь амацәыс
цәаҳәашьҭраны ианылон
иҳашҳатәараз ихы-иҿы...
Уи усҟан дазхәыцуан ааԥын,
Напсыргәыҵала еиԥхьишьшьаауан анышәаԥшь,
Блала инҭыркәкәаны ижәуан аҩ-шәаԥшь...
Ихаҿсахьа аныԥхалон иҭынхадаз аԥшьаҭыԥ
аҭӡамцқәа рсаркьа...
Иҟаԥшьхон ашьеиԥш
уи иччаҧшь – шәахсҭа,
Еихсыӷьра зқәым ақәа
Ҭагалантәи аԥсаатәеиԥш
Иԥыр-ԥыруа инықәтәон
Абҵы-гәырԥынҵа...
Занҭариа аурыс-аԥсуа литература реизыҟазаашьақәа ирызкны    - Sputnik Аҧсны, 1920, 05.04.2023
Аԥсны
Занҭариа еиҭеиҳәеит аурыс-аԥсуа литература реизыҟазаашьақәа арӷәӷәара аҭахны изиԥхьаӡо
Ухы уазҵаауеит, ирдыруама иахьатәи ҳҿар абриаҟара абаҩхатәра бзиа змоу ашәҟәыҩҩы, ауаажәларратә усуреи, аҭоурыхҭҵаареи, арҿиареи зегьы еилагӡаны иааиуа инысымҩа?! Ирзымдыруазар, абар, ирхадмыршҭааит:
Станислав Зосим-иԥа Лакоба диит жәабран 23 1953 шықәсазы Аҟәа. Аԥсуа ҭоурыхҭҵааҩы-кавказҭҵааҩ, аҭоурыхтә ҭҵаарадыррақәа ркандидат, Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет археологиеи, аҭоурыхи, аетнологиеи ркафедра апрофессор (2000) С. Лакоба Аԥсны Ашәҟәыҩҩцәа реидгыла далоуп (1997), Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа ианашьоуп (1992). Амилаҭ-хақәиҭратә қәԥара далагылан, Лыхнытәи ааԥхьара инапы иҵихит (1989). Адыгатәи жәларбжьаратәи аҭҵаарадыррақәа ракадемиа академикс далырхит (2022).
Аҵара иҵон Аҟәатәи 14-тәи, 19-тәи абжьаратәи ашколқәа рҟны. А.М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт далгеит (1976). Аус иуан агазеҭ "Советская Абхазия" акорреспондентс (1976-1978), Аԥсны аҭоурыхтәи акультуратәи баҟақәа рыхьчара Агәыԥ аҵарауаҩ-маӡаныҟәгаҩс. 1980 ш. раахыс аус иуеит Д.И.Гәлиа ихьӡ зху Абызшәеи, алитературеи, аҭоурыхи ринститут (уажәы Аԥсуаҭҵаара аинститут) аҭҵаарадырратә усзуҩыс, 1989 ш. инаркны аҭоурых аҟәша аиҳабыс. 1992-1993 шш. раан Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет адепутатс дыҟан, 1993-1994 шш. рзы – Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет Ахантәаҩы актәи ихаҭыԥуаҩыс, 1994-1996 шш. раан – Аԥсны Апарламент Аиҳабы актәи ихаҭыԥуаҩыс. Аԥсны жәлар рфорум "Аидгылара" далан. Қырҭтәылеи Аԥсни реибашьратә еимакы аҭышәныртәаларазы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара ахылаԥшрала, Урыстәыла абжьаҟазарала имҩаԥысуаз Женеватәи апроцесс далахәын.
© Foto / из архива Лакоба Станислав Лакоба
Станислав Лакоба - Sputnik Аҧсны, 1920, 09.04.2023
Станислав Лакоба
1996 ш. инаркны аофициалтә политика далахәымызт. 1999 ш. октиабр мзазы "Выборы по Хичкоку" зыхьӡу истатиаҿы альтернатива змам алхрақәа дшырзыразымыз иҩит.
2000–2004 шш. раан инаԥхьаз профессорк иаҳасабала аҭҵаарадырратә усура инапы алакын Иапониа, Хоккаидо ақалақь аҟны иҟоу ауниверситет аславиантә ҭҵаарақәа рцентр аҟны. 2004 ш. август - сентиабр мзақәа рзы Аԥсны (ахадарахьы акандидат С.В. Багаԥшь дицны) Ахада ихаҭыԥуаҩрахь кандидатс дықәгылан. 2005-2009 шш., насгьы 2011-2013 шш. раан Аԥсны ашәарҭадаратә хеилак амаӡаныҟәгаҩыс дыҟан.
Жәаба инареиҳаны амонографиақәеи астатиақәа реизгақәеи ҭижьхьеит. Урҭ XӀX-XX ашәышықәсақәа раан аԥсуаа рҭоурыхи ркультуреи, Ашьхаруатә Республикеи, аурыс-аԥсуа культуратәи алитературатәи еимадарақәеи ирызкуп. Аԥсуа ҭоурыхҭҵааҩцәа рахьтә аԥсуа аҳра Урыстәылатәи аимпериа алалара даҽа концепциак ала ирыдызгалаз раԥхьатәи аҵарауаа дыруаӡәкуп. Ибжьажьауа агәаанагара шьақәиргылеит (В.Стражев ишьҭахь) аҭҵаарадырраҿы Аԥсҳа Қьалашьбеи Чачба иԥа Асланбеи дишьит ҳәа ишьақәгылахьоу азы. Иҽазишәеит 1917-1921 шш. раантәи Аԥсны аҭоурых обиективла аҩра. Егьырҭ аԥсуа ҵарауаа дрылахәны Аԥсны аҭоурых еицазкыз аӡәырҩы ҿаԥиҽхьеит. Аусумҭақәа жәпакы рзикит Кавказтәи аконфедерациа аҭоурыхи апроблемақәеи, XX ашә. азы Қырҭтәыла имҩаԥнагоз ампыҵахаларатәи ассимилициатәи политика аарԥшра.
С. Лакоба авторс дрымоуп иара убас прозала иҩу ажәеинраалақәа, ажәабжьқәа. Иҩымҭақәа рнылахьеит агазеҭ "Советская Абхазия", ажурнал "Литературная Кабардино-Балкария", ашәҟәы "Абхазские сказки и легенды" (М., 1994) уҳәа егьырҭгьы.
Ашәҟәыҩҩы-аҵарауаҩ иҭижьхьоу ашәҟәқәа иреиуоуп (урысшәала): художественные книги: Весна на траве. Стихи. Сухуми, 1981; Опрокинутое. Стихи. Сухуми, 1985, Избранное. Сухум, 2011; исследования: Боевики Абхазии в революции 1905–1907 годов. Сухуми, 1984; "Крылились дни в Сухум-Кале…": Историко-культурные очерки. Сухуми, 1988; Абхазия в годы первой российской революции. Тбилиси, 1985; Очерки политической истории Абхазии. Сухуми, 1990; Столетняя война Грузии против Абхазии. Гагра, 1993; Абхазия. После двух оккупаций. Гагра, 1994; Тайна "Зеленой папки". Сухум, 1995; Асланбей. (К вопросу о политическом противоборстве в Абхазии в первой трети XIX столетия). Сухум, 1999; Абхазия — de-fakto или Грузия de-iure? (О политике России в Абхазии в постсоветский период. 1991–2000 гг.). Sapporo: Slavic Research Center, Hokkaido University, 2001; Абхазия после двух империй XIX–XXI вв. (Slavic Eurasian Studies, № 5). М.: Sapporo: Slavic Recearch Center, Hokkaido University, 2004; История Абхазии. Сухум, 2006, 2007 (соавтор); Крылились дни в Сухум-Кале… Сухуми, 1988 (2-е издание: Сухум, 2011); Из века в век. Историко-культурные очерки. Сухум, 2022.

Станислав Лакоба алитературатәи ауаажәларратәи усқәа акыршықәса ҵуеит еицымҩаԥигоижьҭеи, уи даара зылаԥш ҳәаа ҭбаау политикуп, литераторуп, акырынтә Урыстәыла абжьаҟазарыла имҩаԥысуаз Женеватәи апроцессқәа дрылахәхахьеит, игәаанагарагьы пату ақәуп ииашоу апозициа ахьимоу азы.Уи имонографиақәеи истатиақәа реизгақәеи азеижәтәи аҩеижәатәи ашәышықәсқәа раан аԥсуаа рҭоурыхи, аурыс-аԥсуатә культуратәи алитературатәи еимадарақәеи ирызкуп, ҳҵараиурҭақәа рҿы аҵара зҵо ҳашколхәыҷқәеи ҳастудентцәеи даара цхыраагӡа бзиас ирымоуп... 1917-1921 шш. раантәи Аԥсны аҭоурых инарҵаулан иаазырԥшыз хҭоурыхдырҩцәа рыгәҭа дгылоуп.

Еиҳараӡакгьы Нестор Лакоба иаамҭеи, иҭаацәа рлахьынҵеи, уи икәшамыкәша игылаз ауааи Бериа имаҵуар ирзааргаз документла ибзиаӡан иаарыԥшуп.
Ҳара ҳгәы иладууп хҵарауаҩ, ҳашәҟәыҩҩы, аполитикаҿгьы даара акыр ҟазҵахьоу, ҳполитикцәа дуқәа ирывагылаз, зҟәышажәа есымша ианырҭаху аамҭаз лабашьаҵас зыжәлар ирыҵагылоу, акыр шықәса раахыс ҳашәҟәыҩҩцәа Реидгыла иалоу, зыҟнытә есымша арҿиамҭа бзиақәа ҳарзыԥшу - Станислав Зосим-иԥа Лакоба.
Станислав Лакоба прозала иҩу иажәеинраалақәа рыҵаулареи, ирмариан рҳәашьеи, рҵаки рыла есыша ухырхуеит, рҽузааигәартәуеит, ирласы-рласны дара урзыхынҳәлартә, иумырбаӡакәа бзиабарак уларҵоит, рхы угәадрыԥхоит, изыгәхьааугаз узымдырӡо, игәхьааугартә уҟарҵоит… Ҳцәажәара хҳаркәшап ус иҟоу Владимир Занҭариа иқәманшәалахан еиҭеигаз жәеинраала бзиаӡак ала:
* * *
Ашьацраҿ – аԥша...
икаҳаз аҵла иацраҳәазшәа
иниас ицеит ахәыҷы-ччабжь анышь...
Ажәҩан иамаӡам ҳәаак
Ашьапы хырҟьаҟьа иниаҟьоит аӡәы ихәыҷра
макьана адәы иқәу аҭаҳмада имҩахәасҭа
иахиааижьҭеи кырҵуеит амаахыр...
Научная конференция в АбИГИ - Sputnik Аҧсны, 1920, 22.11.2022
Аԥсны
Аҟәа иаатит Аԥсны аҭҵаарадырратә еилазаара 100 шықәса ахыҵра иазку аконференциа
Ажәабжьқәа зегьы
0