"Аԥсны еиқәзырхаз, Аԥсны дабжоуп": аԥсадгьыл иазку ахшыҩзцарақәеи ажәаԥҟақәеи
© Foto / Музей боевой славы
Анапаҵаҩра
Аԥсадгьыл иазку ажәаԥҟақәеи ахшыҩзцарақәеи еидылкылеит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа.
Ҳашьха ӡышқәа ирықәлоу, ижәытәу ҳаԥсуа бызшәа аибашьреи ахьчареи ирхылҿиааз ажәақәа рыла игәылҭәаауп. Урҭ иреиуоуп ажәа "ахаҵара". "Ахаҵа" ма "Аԥсуа хаҵа" анырҳәа, зыӡбахә рымоу еиҿамсу, еилҟьа-еилӷәыцәу, зегьы инарылукаауа ауаҩы еибага иоуп. Аха уи инахыҳәҳәаны "Ахаҵа-ихаҵа" анырҳәа, Аԥсадгьыл ахьчара аума, даҽакума ахаҵараҿ иалкаахаз убла даахгылоит.
Аԥсадгьыли ажәаԥҟақәеи
Ишырҳәо еиԥш ажәа џьбарақәа зырҿиауа аамҭа џьбарақәа роуп. Усҟан ахаҵара иаамҭахоит. Аԥсадгьыл абзиабара наџьнатә ҳажәлар рцәа-ржьы ишалаз дырҵабыргуеит идырҿиаз ажәаԥҟақәа. Урҭ иреиуоуп:
Аԥсны еиқәзырхаз, Аԥсны дабжоуп.
Аԥсадгьыл зхы ақәызҵаз ԥсра иқәӡам.
Аԥсадгьыл азы зхы ззымгәаӷьуа, ԥсык диҩызоуп.
Зыԥсадгьыл зҭахым, ихгьы иҭахым.
Аԥсадгьыл змам, анцәагьы димам.
Зыԥсадгьыл зцәыӡыз, ԥсҭазаарагь имам.
Аԥсадгьыл – ан илҩызоуп, атәым дгьыл – анԥса.
Аԥсадгьыл иазку ахшыҩзцарақәа
Аԥсадгьыл ауаҩы изы иаҵанакуа анубаалоит ҳаԥсуа шәҟәыҩҩы ду Алықьса Гогәуа ироман "Асду". Ҳарзааҭгылап автор ажәа хьыршәыгәла ииҩыз ахшыҩзцарақәа:
Аԥсадгьыл зегьынџьара еиԥшым, ауаа реиԥшҵәҟьа џьара ицәҳәыроуп, џьара исакароуп, џьара ишьхароуп, иԥслымӡроуп, ихаҳәроуп, ибаарроуп. Аԥсадгьыл анышәшьа бзиоу, аҽаҩра бзиа аанашьҭуоу, аҳауа егьирахь аҵкьыс еиӷьу еиӷьму, иԥшӡоу иԥшӡаму акәым аус злоу – ахи аҵыхәеи иахьыԥсадгьылу ауп. Досу иԥсадгьыл иара иԥсы ахоуп, иԥсадгьыл аԥсы иара ихоуп.
Агәаҟра бааԥсы иҭадыргылаз ажәлар зхырбааз, изхыркәкәааз, рыԥсҭазаарагьы, рыԥсрагьы змардахьаз адгьыл, аҽаӡәы изы ԥсадгьылра азуа иҟоума! Иара зыԥсадгьыл ырӡны ара иқәлазгьы ԥсадгьыл иоуӡом, иагьиқәнагом!
Раб аҭаҳмада иҷкәынцәа иидыруаз ала драцәажәеит, иреиҳәеит, еиҭареиҳәеит, ауаҩы иԥсадгьыл анынижь нахыс зшьапы ыҵдырҟааз аҵла дшаҩызоу.
Уԥсы ҭазаргьы, уԥсҭазаарагьы, уԥсхьазаргьы уԥсадгьылаҿ ауп, уаҳа аҽаџьара хкыдкыларҭа ыҟаӡам адунеи аҿы.
Досу иԥсадгьыл иара изы ишьамуп рҳәоит. Досу ибызшәагьы иара изы адунеиаҿ иҟоу зегьы ирыцкуп!"
