https://sputnik-abkhazia.info/20250213/daa-bzhyk-map-ialaashom-ui-ibzhy-rushbei-smyr-diizhei-75-shysa-it-1053644346.html

"Даҽа бжьык, мап, иалаҩашьом уи ибжьы!.." Рушьбеи Смыр диижьҭеи 75 шықәса ҵит

"Даҽа бжьык, мап, иалаҩашьом уи ибжьы!.." Рушьбеи Смыр диижьҭеи 75 шықәса ҵит

Sputnik Аҧсны

Аԥсны жәлар рпоет Рушьбеи Ҳазараҭ-иԥа Смыр диит жәабран 13 1950 шықәсазы Гәдоуҭа араион Аацы ақыҭа. 13.02.2025, Sputnik Аҧсны

2025-02-13T09:00+0300

2025-02-13T09:00+0300

2025-02-13T15:18+0300

аԥсны

аналитикеи аиҿцәажәарақәеи

https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e9/02/07/1053662923_0:42:811:498_1920x0_80_0_0_fe5c9120acd60a2f09f94cd9c6729b50.jpg

Ҳаԥсуа поезиаҿы хынҩажәижәабатәи ашықәсқәа рзы хҩык апоетцәа ҿарацәа рцәырҵра аԥсҭҳәа еиқәаҵәақәа иаарылҟьан амра хаа ацәырҵра иаҩызахеит. Исгәалашәоит, усҟан ҳара ҳхәыҷқәан, аха ажурналқәеи агазеҭқәеи ҳрыԥхьон, ашкол аҿы аԥсуа литературазы ҳарҵаҩцәа иҳарҳәон, арҭ ахҩык апоет ҿарацәа рцәырҵра ҳаԥсуа литератураҿы наҟ-наҟ даара акыр шаанаго. Ус иагьыҟалеит, аамҭаказ еиццәырҵит, иаразнакгьы ҳлитературатә ԥсҭазаараҿы еицгәарҭеит, аҽхәаԥхьыӡ бзиаӡақәагьы ирыԥсахеит абиԥарак иатәыз, абаҩхатәра бзиаӡагьы змаз хҩык апоетцәа - Рушьбеи Смыри, Рауль Лашәриеи, Геннади Аламиеи.Иахьа, 75 шықәса ҵуеит збаҩхатәра бзиаӡа ала усҟан ҳажәлар зыршанхаз Рушьбеи Смыр диижьҭеи. Аха рыцҳарас иҟалаз, иара дҳалагылаӡамкәа иазгәаҳҭоит ари аиубилеи...Иҟоуп ашәҟәыҩҩцәа, апоетцәа, зыԥсҭазаарагьы, зҩымҭақәагьы ажәлар рыԥсҭазаара ашыра иалагылам, ус хара-хара иахәаԥшуа, "зҽазмырбылуа", аха урҭ ирызкны арҿиамҭақәа аԥызҵо. Иҟоуп, ианҩыҵшәа инаркны, ажәлар рус, ажәлар рхьаа, реилашыра агәҭаҵәҟьа иалагылоу, иабылуа... Зҩымҭақәагьы убри ашыра иалганы, ирӡрыжәны иназгоз маҷҩымызт ҳлитератураҿы... Убас иҟаз амилаҭтә поетцәа дуқәа дреиуан Рушьбеи Смыргьы...Рушьбеи Смыр дшыҷкәынӡаз, раԥхьаӡа ажурнал "Алашараҿы" иажәеинраалақәа анцәырҵ, диқәныҳәаны амҩа дықәиҵеит убри амҭазы Аԥсны Ашәҟәыҩҩцәа реидгыла аиҳабыс иҟаз, иеицырдыруаз аԥсуа поет Иван Константин-иԥа Ҭарба. Усҟан даара акраанагон, иагьпатун, ҿыц иаацәырҵыз апоет ҿа изыҳәан, асҟак зыхьӡ дууз ашәҟәыҩҩы диқәныҳәан, иажәеинраалақәа ажәа ԥхақәа рыхҳәааны амҩа дахьықәиҵоз! Убри нахысгьы, даара уаҩы иџьеишьаратәы, апоет ҿа ибаҩхатәра еиҳа-еиҳа ишәуан, ҵәҩанҵәы дышьҭнаԥааит, ижәлар ргәырӷьареи ргәырҩеи ирылихит здаҟамыз арҿиамҭа ссирқәа.Абраҟа иахәҭоуп, хымԥада, ҳнаныԥшылар апоет иԥсҭазаареи ирҿиаратә мҩеи.Смыр Рушьбеи Ҳазараҭ-иԥа диит жәабран13 1950 шықәсазы Гәдоуҭа араион Аацы ақыҭа. СССР-и, Аԥсни, Урыстәылеи рышәҟәыҩҩцәа реидгылақәа рлахәыла, ашьҭахь – Аԥсны Ашәҟәыҩҩцәа рассоциациа алахәыла. Адыгатәыла акультура зҽаԥсазтәыз аусзуҩы (2004). Аԥсны жәлар рпоет (2010). Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа ианашьоуп (2007; ажәеинраалақәа реизга "Абжьы" азы). "Ахьӡ-Аԥша" аорден аҩбатәи аҩаӡара ианашьоуп. Дыҩуан аԥсышәала. Идунеи иԥсахит ԥхынгәы 29 2019 шықәсазы.Приморсктәи абжьаратәи ашкол далгеит. Ахԥатәи акласс аҟны дантәаз машәырла изблак ааха аиуит. Ашықәсқәа ииасцыԥхьаӡа апоет ибла есааира иагхо иалагеит (8% заҵәык ракәын иабоз). Иҽихәшәтәуан Одесса, Филатов иклиникаҿы. Ибла ачымазара иахҟьаны иҵара данагхозгьы ҟалалон. Ианаалоз аланарԥшыгагьы аԥшаара уадаҩын. Одессантә даныхынҳә, иҟаиҵаз аҳәарала, иҭаацәа амырзакан изаархәеит, иаарласынгьы иҵеит уи арҳәашьа. Аҩны иҟан иара убас агитареи абалалаикеи. Урҭ рыла ибзианы дыхәмаруан иан – Шура Базԥҳа. Урҭгьы инапаҿы иааигеит Рушьбеи. Амырзакан ала инаигӡон атетрад ианиҵоз ажәақәа ирылихуаз ашәақәа. Абасала ажәеинраалақәа рыҩра далагеит. Ичымазара даргәамҵуан поетны ишьақәгылараны иҟаз. Апоет қәыԥш иажәеинраалақәа зныз атетрад (усҟан уи ихыҵуан жәаха шықәса) апоет Владимир Анқәаб имԥыхьашәеит Артиом Анқәаб ибзоурала, Владимир Анқәаб урҭ амҩа рзылихит. Ҿыц аҩра иалагаз апоет изы ари акырӡа аҵанакуан, уи егьаӡбеит ԥхьаҟатәи ирҿиаратә разҟы. Дышнеишнеиуаз иаалырҟьаны ланарԥшыгала ицәгьамкәа ибо дҟалеит. Иҽазҵәылхны ашәҟәқәа рыԥхьарагьы далагеит, игәабзиара ишаԥырхагазгьы - лассы-лассы ахыхь изцәырҵуан. Иажәеинраалақәа рнылон "Бзыԥ" агазеҭ.Аҟәатәи аҳәынҭқарратә азаанаҭ-техникатә ҵараиурҭа далгеит, афымца азҟаза изаанаҭ иманы. 1972 шықәсазы дҭалоит А. М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт афилологиатә факультет, аха ибла ачымазара иахҟьаны аҩбатәи акурс аҟнытә иҵара аанижьыр акәхоит. 1985-1987 шш. раан аҵара иҵон А. М. Горки ихьӡ зху Москватәи Алитературатә институт аҟны иҟоу ҩышықәсатәи Иреиҳау алитературатә курсқәа рҟны. 1970-1975 шш. рзы Афон ҿыц, атурбаза "Ԥсырӡха" аҟны абиблиотекаҿы аус иуан.1968 ш. инаркны апоет иажәеинраалақәа иааиԥмырҟьаӡакәа ирнылоит ажурнал "Алашара", иара убас агазеҭқәа: "Аԥсны ҟаԥшь", "Аԥсны", "Еҵәаџьаа", "Советская Абхазия", "Литературная газета" (Москва), алитературатә еизгақәа: "Ерцахә", "Однажды в апреле", "Литературная Абхазия"; ашәҟәы "Памятник нам сыновей не заменит… Стихи и песни" (Аҟәа, 1994) уҳәа егьырҭгьы. Р. Смыр иажәеинраалақәа жәпакы агәылоуп "Аԥсуа поезиа антологиа. ХХ ашә." (Аҟәа-Москва, 2001; аиҭаҭыжьра – Аҟәа-Москва, 2009).1973 шықәсазы иҭыҵит апоет раԥхьатәи иажәеинраалақәа реизга "Аеҵәақәа рыкәашара". Уи нахыс иҭыжьуп ажәеинраалақәа реизгақәа жәаҩа.ХХI ашәышықәса алагамҭазы Р. Смыр иҽԥишәеит прозаикк иаҳасабалагьы. 2002 шықәсазы ажурнал "Алашара" актәи аномер ианылеит иажәабжь "Ҟәыбҷа".Ипоезиа хыҵхырҭа хадас иамоуп аԥсуа жәлар рҿаԥыц рҿиамҭа, Д. И. Гәлиа, И. А. Коӷониа, Б. У. Шьынқәба уҳәа рырҿиамҭақәа.Рушьбеи Смыр ипоезиа ианыԥшуеит иҩнуҵҟатәи идунеихәаԥшра ҭбаа, иҵаулара, ипатриотизмра, ҳаԥсадгьыл иахнагахьоу азы ихьаа, ҳаԥсадгьыли ҳауаажәлари ԥхьаҟатәи рԥеиԥш азхәыцра, насгьы, хаҭалатәи ихьаа ицәцахьоу рзы.Апоет ипоезиаҿы имыруадаҩӡакәа иааирԥшуеит, афилософиатә ҵакы аиҭоит аиреи аԥсреи, аха уи ухамышҭуа, угәаҿы иаанхартә иҟаиҵоит, зынӡагьы аҵакы гәылыршәацәаны иааирԥшӡом, даҽазнык уазыхынҳәырц азы.Илеиуеит быӷь ҩеижь ԥшӡак ҿшәаны,Иазхәыцуеит апатҟәыр хәыҷ изгәылҵыз.Аԥштәы иаҵәа абоит иҩаԥшны,Нас иара акәанҷ еиԥш изныҵыз,Иамаӡам амҩа ихәаҽны,Еиԥшумашь иахьынкашәои хыхьи?Иаздыруам иштәоу иазыԥшны,Ириааиуа аурҭқәеи аҷыхьи.… Илеиуеит быӷь ҩеижь хәыҷ ҿшәаны.Рушьбеи Смыр ипоезиазы ргәаанагара рҳәахьеит ҳаԥсуа критикцәеи ҳлитератураҭҵааҩцәеи рацәаҩны. Урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп Шоҭа Салаҟаиа, Сергеи Зыхәба, Руслан Қапба, Владимир Занҭариа, Уасил Аҩӡба, иара убасгьы уи инеиҵыху амонографиа изикит Аԥсны жәлар рпоет Мушьни Лашәриа. Сара уажәы абра иаазгар сҭахуп алитератор қәыԥш, аиҭагаҩ, апоет Алина Жьиԥҳа Рушьбеи Смыр ипоема "Семра" иацылҵаз аԥхьажәа аҟынтәи ацыԥҵәаха:"Иҟоуп алитература - наӡаӡа узыԥсахуа, угәы ҭызшьаауа, аха узрыцқьо, доуҳала узырбеио, ууаҩызтәуа. Аԥсны жәлар рпоет Рушьбеи Смыр ипоема "Семра" абри зегьы алшоит. Аԥсуа сахьаркыратә литератураҿы уи ацәырҵра - иналукааша хҭысуп, сгәаналагьы, XXI ашәышықәса ҳҭалеижьҭеи иреиҳаӡоу хҭысуп алитературатә псҭазаараҿы."Семра" баша поемам, уи - ианыӡааз аубых жәлар ҳарҭ аԥсуаа ирзаҳкыз хьыӡрашәоуп, гәаҟашәоуп, уазуп. Иара злаҩу ажәақәа зегьы ԥшьоуп, иара ҩуп зыԥсы ҭоу апоезиа ажәала. Аамҭа цацыԥхьаӡа, зыԥсы ҭоу зегьы рыҽшырыԥсахуа еиԥш, аҽаԥсахлоит иаргьы, есааира рыҽцәырыргалоит уи иаҵоу аҵакқәа. Ҳнаҩс иааиуа абиԥарақәа зышьҭало аҭакқәа иараҿы ирыԥшаалоит".Абар иара апоема шалаго:Хара исхысхьаз сыпҟа ҟьала,Изымбац - бара.Бара - исыцыршьуаз аамҭала,Исыцгылоз, Семра.Зыга, зышьха зегь еиҭыму,Иззыԥшу, бара.Бара - зыдгьылаҿ итәыму,Сымаалықь - Семра.Зиеҵә караӡа аҭахамҭа,Дыдрахаз, бара.Бара – сҟәыбҷа, сыԥсы атәарҭа,Бара суаз, Семра."Семра" Рушьбеи Смыр ирҿиамҭақәа зегьы ҵакылагьы, ҿыгҳарылагьы иаарылыҳәҳәо, апоет иԥсҭазаара асакьаҳәымҭазы иаԥиҵаз ҩымҭоуп. Уи зегьраԥхьаӡа ажурнал "Алашараҿы" ауп акьыԥхь ахьабаз. Ҳара ианаҳкьыԥхь аамышьҭахь ауп хаз шәҟәны ианҭыҵыз, уанӡа ибзианы ирылаҵәахьан, уимоу, атеатр аҿгьы аспектакль алхны, иара ажурналтә вариант ауп иқәдыргылаз. Абар, автор ипоема ахьналаго ииҩуаз:Ас шаҟа хьаа, шаҟа гәырҩа…Рушьбеи Смыр ҳ-Џьынџьтәылатә еибашьра иазкны ииҩыз ажәеинраалақәа ҳаԥсуа поезиаҿы аибашьра иазку иреиӷьӡақәоу рахь иушьартә иҟоуп. Урҭ зеиӷьҭам ашәақәа рылырхит ҳаԥсуа композиторцәа. Насгьы, иара аибашьра цонаҵы ҳаибашьцәа ахьтәаз аҭабиақәа рҿы иҩызцәа дрыцны днеиуан, ргәы ирӷәӷәон, иажәеинраалақәа ԥхьаҟа аибашьрахь ирыԥхьон. Хашҭра ақәума ашәаҳәаҩ Анатоли Алҭеиба аибашьраан ашәа ссир злихыз уи иажәеинраала "Аԥсаратәи абаашқәа". Уи ажәеинраала ацәаҳәақәа ашәаны усҟан Апсны зегь ирҳәон:Сеиҭацап уажә сымала ахәашҟа,Зқьымаӡа уаҟа иҵәахуп.Абаашқәа, Аԥсаратәи абаашқәа,Иуадаҩзаргьы, ак сашәҳәарц сҭахуп.Ахҿақәа еицнеиуеит исхыкны,Асақәа мацәысны икшоит.Ахацәа рыԥсадгьыл ианықәны,Рыԥсы ақәҵан рыԥсадгьыл рыхьчоит.Мамзаргьы, изакәытә жәеинраала ссирузеи ҳҿаргьы даара ибзиаӡаны ирдыруа "Абарҭқәа зегь роуп Аԥсынтәыла" захьӡу. Уи даара игәышьҭыхгоу, ирхәыцгоу, Аԥсны аԥсыуак дыҟанаҵ имыԥсуа ашәа ссиргьы алҵит:Уарада, гәышьаӡа, рада,Уарада - изгымхаз агәыхь…Асеиԥш Аԥсадгьыл збахьада!Ахысыбжьқәа… Асымҟәыл… Агәыхь…Аҵыхәтәан ажәеинраала абас инҵәоит:Сыҳәҳәоит, акгьы сыгым, снагыла,Ак гәыӷроуп, ҽак шәыла иҭаҳәҳәоуп.Абарҭқәа зегь роуп Аԥсынтәыла,Сыԥсадгьыл абарҭқәа зегь роуп!Апсны жәлар рпоет Рушьбеи Смыр ихьӡ ҳаԥсуа литератураҿы иреиҳаӡоу ҳмилаҭтә поетцәа рыхьӡқәа - Иуа Коӷониеи, Баграт Шьынқәбеи, Мушьни Лашәриеи, Таиф Аџьбеи ирываргыланы уаҵәы игыло аҿар ирҳәалоит. Ус анакәха, апоет иахьа ииубилеи аназгәаҳҭо аамҭазы, иара дышҳалагыламгьы, ԥсра зқәым иажәеинраалақәа ҳацзаауеит.Амза аҭәымҭоуп, ашәҭ аптымҭоуп,Ӡаӡа ҳәымҭоуп, ааи, уаха.Гәырҩа ԥсымҭоуп, ашәа имҭоуп -Аеҵә кыдуп имцаха.

https://sputnik-abkhazia.info/20230213/azhlar-iryliaaz-apoet-rushbei-smyr-diizhei-73-shysa-it-1044094914.html

https://sputnik-abkhazia.info/20190730/Abaash-iayzaz-akhaa-apoet-Rushbei-Smyr-igalasharazy-1028061341.html

https://sputnik-abkhazia.info/20190801/Iuadazargy-ak-sashar-sakhup-Rushbei-Smyr-izku-gakhytsraak-1028082347.html

https://sputnik-abkhazia.info/20190731/Akhy-lazoz-apoet-Rushbei-Smyr-igalashara-iazkny-1028066410.html

https://sputnik-abkhazia.info/20210213/Saankharymash-akha-abas-apoet-Rushbei-Smyr-1028063802.html

2025

Ажәабжьқәа

ab_AB

аналитикеи аиҿцәажәарақәеи