https://sputnik-abkhazia.info/20250504/akhats-akhylouaz-akama-gylaom-akama-iazkny-dyrraak-1054748173.html
"Ахәац ахьылоуҵаз акама гылаӡом": акама иазкны дыррақәак
"Ахәац ахьылоуҵаз акама гылаӡом": акама иазкны дыррақәак
Sputnik Аҧсны
Афатә агьама зырхаауа, ауаҩы ихәшәтәраҿы ихәарҭоу - акама иазку адыррақәа шәрыԥхьарц шәылшоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна... 04.05.2025, Sputnik Аҧсны
2025-05-04T16:34+0300
2025-05-04T16:34+0300
2025-05-04T16:34+0300
аԥсны
жәлар рдоуҳа
аԥсны
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e9/05/03/1054752248_0:102:1280:822_1920x0_80_0_0_7d9e9f5e33f1daf0d16f54c95d485eea.jpg
Унапы иҵыҵуа афатә еиҿкаахарц аиаҵәара ақәнага ауҭароуп. Аиаҵәара афатә аҟаҵараан ахықәкы заманала инанагӡоит – агьама алнакаауеит, иархаауеит, убла иагәанарԥхоит, афҩы хаа ахнаҵоит.Аҟәыд аиаҵәара анацәмаҷха, инагӡаны изҟәыдхом. Ашәаӡа акәзар, иаарҟәыҷны, маҷк аџьыкхыши аџьыкҵәаҵәеи аҭаны, аиаҵәара налаԥсаны абысҭа ианагәылауҵалак, агьама ссир аанахәоит "унацәахы надуфало".Аԥсуа ҳәсақәа рҽазыршәон ауҭра наӡааӡақәа рыҟаҵара, рыбаҩ иацәаашьомызт. Ашәҟәыҩҩы Баграт Шьынқәба ироман "Ахаҳә еиҩса" аҟны иҩуан абас: "… Сан аџьыка анылхуаз – ахәсхәа, аҵыбра, араҳана, акама уҳәа, илҭаххоз мачхәызма, шьыжьы, шьыбжьон, хәылбыҽха – иахьатәи амш ала, хынтә-ԥшьынтә ауҭра дынҭаххыр акәын" ҳәа.АкамаЗыфҩы хаау, афатәҟаҵараҿы ахархәара заҳҭо иаҵәара хкуп – акама (урысшәала "укроп огородный"). Афатә архаараз иоумоуп, ахәшәтәраҿы ихәыдоуп узҳәом. Ахәыҟаҵара аҳәаақәа ирҭысуа акама иазкны жәлар рмедицинаҿы абри аҩыза азгәаҭақәа уԥылоит:Адгьыл аҿы изызҳауа аҵиаақәа акык-ҩбак "акама" ахьӡ иахаршаланы абызшәаҿы иуԥылоит, иаагозар "аҳәака", "акамахәшәы".Аҳәакама (урысшәала "пупа́вка собачья" или "ромашка полевая") – шықәсык нызҵуа аҳаскьын ҵиаауп. Иуԥылоит лаҵарамза инаркны абҵарамзанӡа. Ианышәҭуа ашьхыцқәа аҭаауеит. Аҳәакама ахәшәқәа алырхуеит, хархәара азыруеит амгәа чымазарақәа рыхәшәтәразы.Аҳәакама иалҵуаз ахәшәала "ацәафара чымазара" рхәышәтәуан. "Раԥхьа аҳәакама амца азааигәара икнаҳаны идырҩон. Анаҩс, аҟаб ахәҵәи иареи ааилаҵаны, маҷк ашьаб налаԥсаны ибзиаӡаны ирҟәаҟәон. Нас лыхәҭала ирхәуан. Игәӡаӡа иҟалаз ахәшә ахҷаҭ (лымкаала акамбашьхш иахыхыз) аҭаны еилдырхуан. Иалҵыз ахәшә мышк ахь ҩынтә-хынтә рцәа иахьыршьуан". (Ахыҵхырҭа: С.М. Наҷҟьебиа "Жәлар рмедицина алексика").Акамахәшәы (урысшәала "ромашка аптечная") – шықәсык ада нызымҵуа аҳаскьын ҵиаа. Ишәҭуеит иара аԥхынра зегьы, амҩа аҿықәқәа, адәҳәыԥшқәа, ажрахықәқәа, амхырҭақәа уҳәа рҿы иахьабалакгьы. Акамахәшә рхы иадырхәоит аԥхӡылхгас, ахьҭалцагас, аца хьаақәа рыхәшәтәразы. Аҵиаа аӡы аҭәа змоу ахәрақәа аларыӡәӡәоит, аҳәсахәыҷқәа рҿы аларыӡәӡәоит иарҟәымшәышәырц азы. Зыхцәы шкәакәоу аҭыԥҳацәа рхы аларҿышуеит ахцәы еилаарцыруа, еилшәшәо иҟаларазы.Аҵыхәтәажәа"Ахәац ахьылоуҵаз акама гылаӡом" ҳәа ажәаԥҟа шьахә ҳамоуп. Ари ажәаԥҟа аҵакы еиҭарсны иҳәоуп: ауаҩы аус шиуа, ихы шымҩаԥиго еиԥш ауп иԥсҭазаарагьы, иԥеиԥшгьы шыҟало, даҽакала иуҳәозар, абзиа ҟауҵар абзиа уақәшәоит, ацәгьа ҟауҵар – ацәгьара.
https://sputnik-abkhazia.info/20250420/anapymsa-aaa-duup-aei-zhlar-rmeditsina-amaaaki--1054534583.html
https://sputnik-abkhazia.info/20250309/uggy-dyrueit-uagyrkhshtueit-akhyli-ayrkei-rkhararei-rkharkharei-1053994410.html
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Ажәабжьқәа
ab_AB
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
жәлар рдоуҳа, аԥсны
"Ахәац ахьылоуҵаз акама гылаӡом": акама иазкны дыррақәак
Сусанна Ҭаниаԥҳа
Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ
Афатә агьама зырхаауа, ауаҩы ихәшәтәраҿы ихәарҭоу - акама иазку адыррақәа шәрыԥхьарц шәылшоит Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ Сусанна Ҭаниаԥҳа лматериал аҿы.
Унапы иҵыҵуа афатә еиҿкаахарц аиаҵәара ақәнага ауҭароуп. Аиаҵәара афатә аҟаҵараан ахықәкы заманала инанагӡоит – агьама алнакаауеит, иархаауеит, убла иагәанарԥхоит, афҩы хаа ахнаҵоит.
Аҟәыд аиаҵәара анацәмаҷха, инагӡаны изҟәыдхом. Ашәаӡа акәзар, иаарҟәыҷны, маҷк аџьыкхыши аџьыкҵәаҵәеи аҭаны, аиаҵәара налаԥсаны абысҭа ианагәылауҵалак, агьама ссир аанахәоит "унацәахы надуфало".
Аԥсуа ҳәсақәа рҽазыршәон ауҭра наӡааӡақәа рыҟаҵара, рыбаҩ иацәаашьомызт. Ашәҟәыҩҩы Баграт Шьынқәба ироман "Ахаҳә еиҩса" аҟны иҩуан абас: "… Сан аџьыка анылхуаз – ахәсхәа, аҵыбра, араҳана, акама уҳәа, илҭаххоз мачхәызма, шьыжьы, шьыбжьон, хәылбыҽха – иахьатәи амш ала, хынтә-ԥшьынтә ауҭра дынҭаххыр акәын" ҳәа.
Зыфҩы хаау, афатәҟаҵараҿы ахархәара заҳҭо иаҵәара хкуп – акама (урысшәала "укроп огородный"). Афатә архаараз иоумоуп, ахәшәтәраҿы ихәыдоуп узҳәом. Ахәыҟаҵара аҳәаақәа ирҭысуа акама иазкны жәлар рмедицинаҿы абри аҩыза азгәаҭақәа уԥылоит:
Анкьа ахәыҷқәа ахьҭа анрылалак, акама адацқәа ааганы аӡы наҵаҭәаны еиладыршуан, иаҵыҵуаз аӡы ддыржәуан.
Акама аблыхәшә алырхуеит. Афольклорист Цира Габниаԥҳа лышәҟәы "Амифи аритуали" аҿы иуԥылоит: "Аблы – асаби раԥхьатәи ичымазарақәа ируакуп, имгәахьаауп. Аблы ахәыҷқәа зегьы ирыхьуеит ҳәа иԥхьаӡоуп. Аӡӷабцәа ирласны ирхыргоит, иаргәаҟуа еиҳарак аҷкәынцәа роуп рҳәоит. Акама еихаршны идраӡон. Иаанхаз акамаӡы ҽнак ахәыҷы ӡыгмацәазк (азгә. "напёрсток") азна идыржәуан".
Ахәыҷқәа ацәама карыԥсаразы акама адацқәеи ашыц ҵла ацәеи аӡы рыҵаҭәаны еиладыршуан, анаҩс иаараӡаны иддыржәуан.
Адгьыл аҿы изызҳауа аҵиаақәа акык-ҩбак "акама" ахьӡ иахаршаланы абызшәаҿы иуԥылоит, иаагозар "аҳәака", "акамахәшәы".
Аҳәакама (урысшәала "пупа́вка собачья" или "ромашка полевая") – шықәсык нызҵуа аҳаскьын ҵиаауп. Иуԥылоит лаҵарамза инаркны абҵарамзанӡа. Ианышәҭуа ашьхыцқәа аҭаауеит. Аҳәакама ахәшәқәа алырхуеит, хархәара азыруеит амгәа чымазарақәа рыхәшәтәразы.
Аҳәакама иалҵуаз ахәшәала "ацәафара чымазара" рхәышәтәуан. "Раԥхьа аҳәакама амца азааигәара икнаҳаны идырҩон. Анаҩс, аҟаб ахәҵәи иареи ааилаҵаны, маҷк ашьаб налаԥсаны ибзиаӡаны ирҟәаҟәон. Нас лыхәҭала ирхәуан. Игәӡаӡа иҟалаз ахәшә ахҷаҭ (лымкаала акамбашьхш иахыхыз) аҭаны еилдырхуан. Иалҵыз ахәшә мышк ахь ҩынтә-хынтә рцәа иахьыршьуан". (Ахыҵхырҭа: С.М. Наҷҟьебиа "Жәлар рмедицина алексика").
Акамахәшәы (урысшәала "ромашка аптечная") – шықәсык ада нызымҵуа аҳаскьын ҵиаа. Ишәҭуеит иара аԥхынра зегьы, амҩа аҿықәқәа, адәҳәыԥшқәа, ажрахықәқәа, амхырҭақәа уҳәа рҿы иахьабалакгьы. Акамахәшә рхы иадырхәоит аԥхӡылхгас, ахьҭалцагас, аца хьаақәа рыхәшәтәразы. Аҵиаа аӡы аҭәа змоу ахәрақәа аларыӡәӡәоит, аҳәсахәыҷқәа рҿы аларыӡәӡәоит иарҟәымшәышәырц азы. Зыхцәы шкәакәоу аҭыԥҳацәа рхы аларҿышуеит ахцәы еилаарцыруа, еилшәшәо иҟаларазы.
"Ахәац ахьылоуҵаз акама гылаӡом" ҳәа ажәаԥҟа шьахә ҳамоуп. Ари ажәаԥҟа аҵакы еиҭарсны иҳәоуп: ауаҩы аус шиуа, ихы шымҩаԥиго еиԥш ауп иԥсҭазаарагьы, иԥеиԥшгьы шыҟало, даҽакала иуҳәозар, абзиа ҟауҵар абзиа уақәшәоит, ацәгьа ҟауҵар – ацәгьара.
