https://sputnik-abkhazia.info/20250713/azheinraalaa-ryda-sazaara-symaam-aproza-poezia-alysa-gogua-iriaray-1055905140.html
"Ажәеинраалақәа рыда ԥсҭазаара сымаӡам…": апроза-поезиа Алықьса Гогәуа ирҿиараҿы
"Ажәеинраалақәа рыда ԥсҭазаара сымаӡам…": апроза-поезиа Алықьса Гогәуа ирҿиараҿы
Sputnik Аҧсны
Ҳаҭыр зқәу ҳаԥхьаҩцәа, иахьатәи санҵамҭаҿы ргьама шәсырбар сҭахын апрозаик А. Гогәуа ирҿиараҿы иаҳԥыло ипоезиа аҷыдарақәа. А. Гогәуа ашәҟәыҩҩра инапы анаиркуаз... 13.07.2025, Sputnik Аҧсны
2025-07-13T08:55+0300
2025-07-13T08:55+0300
2025-07-13T11:16+0300
аԥсны
аналитикеи аиҿцәажәарақәеи
аԥсны
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102195/07/1021950753_0:67:1281:787_1920x0_80_0_0_5afa22b51ffbc4aaee0d947996923169.jpg
Ҳаҭыр зқәу ҳаԥхьаҩцәа, иахьатәи санҵамҭаҿы ргьама шәсырбар сҭахын апрозаик А. Гогәуа ирҿиараҿы иаҳԥыло ипоезиа аҷыдарақәа. А. Гогәуа ашәҟәыҩҩра инапы анаиркуаз еиуеиԥшым ажанрқәа рыла далагеит, ажәабжь, ажәеинраала, апоема. Аха, урҭ зааӡатәи данхәыҷызтәи анҵамҭақәа зеиқәимырхаз ихаҭагьы аҭак изыҟаҵомызт. Ашәҟәыҩҩы ирҿиара ахҳәаа азаҳуазар, ҳәарада уи дпрозаикуп, аҵарауаҩ В. Бигәаа "Гогәуа ирҿиамҭақәа рпоетика аҷыдарақәа" аҿы ишазгәеиҭо еиԥш, Алықьса-Ноча иԥа "… аԥсуа литератураҿы амҩа ҭбаа рзылихит апсихологиатә жәабжьи, апсихологиатә повести, аромани". Ус акәзаргьы, апрозаик данхәыҷыз дызлалагаз апоезиа еснагь ипрозатә рҿиараҿы аҭыԥ аман "апроза апезиа иӡааиҵон". Ашәҟәыҩҩы М. Лашәриа еиқәиршәаз 2001 ш. иҭыҵыз "Аԥсуа поезиа антологиа" 2-тәи атом аатуеит Гогәуа ипоезиа ала. Урҭ зегьы аагоуп ашәҟәыҩҩы иажәабжьқәеи ироманқәеи рҟнытә. "Инеиԥынкыланы апрозатә жанр аҿы аус шиуазгьы, апоезиа шизааигәац изааигәоуп, ипрозаҿ акырџьара апроза-поезиа ҳәа изышьҭоу ахархәара амоуп", - абас аҳәоит ашәҟәы иацу азгәаҭақәа рҿы. Гогәуа бзиа иибоз Л. Толстои изы ииҳәаз ажәақәа " уи икалам нкашәаанӡа, данхәыҷӡаз апоезиа алыжж адунеи шибаз ибон" - ԥсахрада Алықьса Ноча-иԥа ихаҭа изыукыр ауеит ирҿиараҿы апоезиа ашьҭақәа ҭуҵаарц уҽазукыр.Ароман "Аҽыкәаҳа" аҿы автор бзиа ихы иаиархәеит апоезиатә ҟазшьа змаз ааҭгыларақәа, автортә хьаҵрақәа: "Адәышшаҿы ихҩежьхаахьоу аҳаскьын, ирхны ишьҭоу аҭәа афҩы ахуп. Адәышшаҿы ақьышә цәаакы абри аҳаскьын инылакуа иҳәуеит аҽан, аҽҵыс аҵакәашо. Амра гылан ианнақәыԥха, ахы ҩышьҭыхны изыргәабзыӷуаз ашәахәақәа иҩарыҵагылт. Алацәақәа неиқәыԥсаны. Уи алымҳацәқәа ақәыжьны иахьгылоу еиҭагәалашәоит еснагь иагәалашәо. Зынӡа имархәацны ҿыц ианырыбжьаз акәын. Еимҭахарак аҿы, иахӡыӡо изааӡаз, изыбжьаз арԥыс дақәтәаны, ажәлар иџьаршьо иқәгылан ишыхәмаруаз, иқәҟьан аҽазнымкылакәа ицаны икаҳаит. Иара акгьы амыхькәа иҩаҵҟьеит, аха аԥшәма уа дынхеит… Ажәлар агәырқьҳәа ианынаихеибагәа иҽааиҵихит. Аҽыбӷаҟаза ҽызқәала дҭахеит… Аҽысакаса данҵаны, "Ауау" еиԥш, "Азар" ҳәо дрыма инаҵысит". Хымԥада, "Азар" зхылҿиааз аҭагылазаашьақәа, уи иацыз аритуал аныҟәгашьа аарԥшуа, автор зыбжьы мырдуцәакәа иҳадигало апоезиатә шьҭыбжьы ҟазарыла еиҿартәуп. Ашәҟәыҩҩы жәлар рашәақәеи рпоезиеи ибзиаӡаны идыруан, ахархәарагьы риҭон иахьаҭыԥыз - "Азар" рҳәон. Арԥыс иҩыза бзиа иҳәон ахапа… Ибжьы ҵәаа-ҵәаауа аҳауа еиҩнахуан. "Азар" рҳәон. "Азар" рҳәон… Аҽысакаса дақәҵан, иуапа дылаҳәаны дыргоит иҭахаз аҽыбӷаҟаза…".Абарҭ аҿырԥштәқәа иудырбоит апроза-поезиа ҳәа изышьҭоу, змаршәа акра мариам, аха гьамала иаԥҵоу жәеинраалаҵас бжьыҭгала рыԥхьараҿы ишыманшәалоу. Гогәуа изныкымкәа дзыҿҳәараз апоезиа иазку ахәыцрақәа ҳадигалахьан, уи Даур Наҷҟьебиа ианиҵахьоу аинтервиу аҿы ҳаԥхьоит: "Уи ишахәҭоу, даара агьама змоу ибз инықәсыртә мацара иҟазароуп, еихшәеизшәа. Уи, раԥхьа иргылан, иаанаго аҟазара ахрыԥсарақәа раан, аԥсабара атәи апсҭазаара атәи рыԥсы шҭоу, ишыԥшқараху, иахьынӡазалшо кьыс амамкәа аҟазарахь риагара, аԥсҭазаара ҿыц рыҭара ауп. Асахьаркыра иаԥсыԥуп". Ароман "Аҽыкәаҳа" аҿы иара убас, иаҳԥылоит алаф зцу, ажәлар инеимырда-ааимырдоз аҳәамҭақәагьы. Уи автор ирҿиарҿы жәлар рсахьаркыратә ҟазара аԥсуа классикцәа аӡәырҩы реиԥш, ишәҟәыҩҩраҿ ишицыз шьақәнарӷәӷәоит. Ачастушкақәа ззырҳәо еиԥшнушьалоит, ихьшәаны иҿиаз ауаа рҳәамҭақәа иреиуоуп уажә иаазго аҿырԥштәы:Улица – Курица Дом петуха, Ҳәынҵәа ыҟам, ӡынҵәа ыҟам, Ушиашо уцала…Жәлар рышәҟәыҩҩы Гогәуа "Аҽыкәаҳа" аҿы ихы иаирхәоит еиҭакрада ижәытәӡатәиу ахәыҷтәы поезиа иаҵанакуа аӡӡеицәа рашәа:Актәи аӡӡеи: – Уа, абри ауԥшәыл дыцәоума?Аҩбатәи аӡӡеи: – Дыцәоуп, дыцәоуп...Актәи аӡӡеи: – Дыцәоу дыцәаму сыздырам, ахаУаа, бнацәа дыцәами,Уаа, бнагәы игәыми,Уаа, абынҽаҳәыс қалеиҩаӡа,Аххьа хылԥа, цыӷцәа хамы.Ала алырҟьан аҽа зшьыз...Ҳахь-оуԥшәыл ҳазкәыхшаша,Уа, абри арԥыс иакәӡами?!."Аҽыкәаҳа" аҿы аԥхьаҩ лаҳасабала иалыскаарц сҭахуп, Медеиа илызку ашәҟәыҩҩы иавтортә хьаҵра, ҷыдалатәи ипроза-поезиа. Ари зегь реиҳа драматә сахьала еиҿкаау цыԥҵәахоуп уҳәар ауеит ашәҟәыҩҩы ирҿиараҿы:"Уажәы-уажәы ижәылоз алегионцәа раԥхьа дгылан нцәахшак. Ари знык дылбеит, ари ҩынтә дылбеит. Дылгәаԥхеит уи. Лхы ахьылгара лзымдыруа дҟалеит. Ауха, ахагара ззааз аӡә леиԥш, абаа дҭыҵны дцеит уи иахь. Алегеонаа деимырхха днаргеит иара иҿы. Уи ихәда лҽынахылшьит, зышьхақәа реиԥш иԥагьаз, ишакәым уаҩ илаԥш зхьызмырԥшуаз аԥҳәызба. Деидырӷәӷәала дызкыз, лԥагьара ԥагьазтәуаз лтәыла аламыс, азакәанқәа, ақьабзқәа аалхышәшәеит, амра ицәдыршәлаз ауалыр ауадыхәқәа анахышәшәо еиԥш. Ишықәԥоз иҭахеит Трахеи ахьчацәа, рыԥсы ақәырҵеит рыԥсадгьыл… Иблит, ихәаш-хәаша ицеит абаа ду. Лара акгьы лнарбомызт аҩыз еиԥш лыуаажәлар ршьа иаҵашьшьы изжәуаз анцәахша ииарҭа тата…"Ароман "Аҽыкәаҳа" афырԥҳәызба зыԥшәма еибашьра дшыҟаз Лаз захьӡыз ашьапхҵәа дыздызкылаз Шьашькәагьы илуз азы азҵаара аҭак лзыҟаҵомызт, уи аҭагылазаашьагьы даргәамҵуеит : "Шьашькәа днеины астол днадтәалеит. Уи илаҳауан Лаз амардуан ҳарак дахьылбаауаз илабақәа рышьҭыбжь… Дтәан алабақәа рышьҭыбжь иааҩуаз ныбжьаӡаанӡа. Дтәан уи ашьҭахьгьы"; "Алаӷьара ҵыхәаԥҵәара ақәӡамкәа акәын ишылбоз. Арахь аԥша ашаца-шацаҳәа дашьҭуамызт. Дабацо, дзышьҭоузеи, илусхәузеи? Аха усгьы акы лыхан УАХЬ дагон. Ларгьы дцон, амшын еиԥш аԥша далалан".Избан, ишԥа ҳәа автор иқәиргыло азҵаарақәа абзиабара арҩашьыга иззаҩызахаз Медеиа, зшьа зиааиз Шьашькәа - аҭак рымаӡам:– Медеиа, Медеиа! Амра анцәа ду Аиет иԥҳа. Ибыхьзеи, ибыҵалазеи, дад, абри аҩыза ахымӡаах изақәбыршәазеи аҭыԥҳацқьа илеиԥшыз бтәыла? Дунеик зегьы зырлашоз аԥсҭазаара-шаҩы баб ашәшьы дзабыргазеи?! Дзыбымшаҭазеи башьазаҵә Аԥсырҭ? Убасҟак иԥшӡазма уи аԥрашла "Арго" бара бтәыла бхаршҭны, бхы бхаршҭны, еиӷьу ссирк аҽаџьара иҟазаап ҳәа бгәы иҭашәартә еиԥш?– Исыздырам, исыздырам… Уи уаҩгьы издырам… Иагьизеилкаауам!..Хымԥада, арҭ апоезиатә драматә хьаҵрақәа рҿы иҟаӡам ажәеинраалақәа рҿы ҳзышьцылоу арифмеи артими, аха Гогәуа иҳадигало апроза-поезиа иацуп ажәеи амузыкеи еилаӡҩаны. Медеиа азҵаарақәа шлиҭо, Шьашькәа лахь диасуеит автор урҭ рыԥҳәыстә ԥсабарақәа аизааиагәара рыманы ишыҟоу ҳирдыррашәа:"Ахара зду иқәнагоу дақәдыршәоит, сзумшьызеи, мшәан, усҟан! Дныҩныҵәааит Шьашькәа иаалырҟьан. – Уара узашьҭоузеи, уара уҳаракуп… Сара соуп ашәиҳәаҩ ишиҳәара адәы иқәхаз, сара икаҳаз… Исхароуп! Аха сара схала соума зегь зхароу?! Убысҟак схы сзоуужьзеи уҩны сшьапы аныныҩнасыргыла аҽны инаркны?.. Бахҭала иааӡоу илеиԥшыз аԥҳәызба… Сҳәатәы ианакәызаалак зны узахымсзеи?! Убзиабара мацара сшазнымкылоз шԥоузымдыри, зыбзада зыхәламыз, аӡәы иҳәатәы ахаҵарада акгьы ззымдыруаз аԥҳәыс мӡысхьа! Уи сҳәеит ҳәа, исыздырам…".Гогәуа ирҿиара дызлалагаз апоезиа еснагь даҿыгәҳәҳәааны бзиа ибон, ихаҭа ихы ишаирхәоз еиԥш, апоетцәа идырҿиозгьы дазҿлымҳан меломанҵас. Абар А. Лагәлаа даниҿцәажәоз ииҳәахьаз: "Аха сара иахьагьы апоезиа хыла бзиа избоит, ажәеинраалақәа рыда ԥсҭазаара сымаӡам, амузыка иаҿхагаахо амеломанцәа среиԥшуп уи азы. Егьирахь, асахьаркыратә литература зегьы, инарҭбаан уахәаԥшуазар, апоезиа иаҵанакуеит. Апоезиа, ҳәарада, ажәеинраалала еиқәуршәо ажәа мацара акәӡам, асахьаркыра иатәу ажанрқәа зегьы аҵанакуеит. Ҳәарада, апрозагьы. Аха, иаҳҳәап, апроза, апоезиа ишӡааҵатәу, иацәдумкәа, иацәамажьымам мацара иҟазарц даара иацклаԥштәуп. Ацклаԥшра абаҩхатәра иацәаҩазароуп".Аромантикатә-фырхаҵаратә лирика иазааигәоу апоезиа цәыригоит Гогәуа ажәабжь "Амонолог" аҿы. Амҳаџьырра аамҭазтәи аԥсҭазаара аарԥшуа, Дали Ҵабали ирыҵаркуаз адгьылҵакырақәа рыбзазара дазхьаԥшуа, абзиабаратә мотив проза-поезиала иааирԥшуеит:"Лара Кәыдры нырцә, Дал инхоз арԥыск бзиа дылбон., ашьшьыжь дгылан ашьхарахь дыԥшуан, уаха данышьҭалогьы ашьхарахь дыԥшуан. Ауаа анцәа иҳәарц ажәҩан иаҵаԥшуан, иара аҭыԥҳа дахьынхоз агаҿахь дыԥшуан, убрахь ихы рханы дматанеиуан".Дымҵадырсуеит Гогәуа зыӡбахә имоу аҭыԥҳа, аха абзиабара ду иамоу амчхара асахьа аарԥшуа автор иҩуеит:"Лара бзиа илбоз Далтәи ихьӡ ҳәаны акиҳәа ҿылҭын, лкасы ала лыблақәа ааҿаҳәаны, дыҭрысны дышнеиуаз , дыҩхықәххылан дыԥеит… Илышьҭалан иааиуаз ишәақь наимпыҵырҩит, иблақәа хиҩеит. Зныкыршәа иблақәа аанахит, аԥҳәызба нырцә ацаҟьа аҵкар дықәгылан. Ихарацәамкәа ашәақь ҭҟьареиԥш ибжьы геит далтәи арԥыс. Лыбжьы иаҳау, ус иҟалаз ицәа иалашәоу… Ларгьы дыҿҟьа-ҿҟьа уахь лҿыналхеитАмцарсыҩгьы , ишәақь ахы аҩада иҩаирхан, аҵықь ааҭиргеит: зегь ихаршҭны бзиа еибабоз рынасыԥ дақәныҳәон".Еиҳа иҟәымшәышәу апеизажтә лирика дазхьаԥшуеит Гогәуа ароман-рапсодиа "Асду" аҿы:"Асы шьҭыҵит, амра ԥхоит,Ахәы боит, адгьыл ԥышшоит.Абӷьы ҿалоит, абна ҿыхоит,Аԥсаа ҿыхеит, ашәҭқәа цәырҵит"."Асду" аҿы имаҷым иаҳԥыло апоезиатә ҟазшьа змоу афилософиатә цәаҳәақәа:Аӡиас, аӡиас,Уцоит уиаҩрны, уиаҩрны,Уиаҩрны…Ауаҩытәҩыса игәыӷрақәа…УрылырҩаанАхыз еиԥш аамҭа уаҵыкәкәоит…Ари ароман аҿы Гогәуа анцәаиҳәара акыр иҽадицалоит. Анцәа иҳәарҭа идәылҵыз еицдырӷызыз ашәа абар ишыҟоу:"Иаиааилааит угәаԥхара,Иҟалааит угәаԥхара хыхь.Ажәҩан аҟны аиԥш, убас адгьыл аҿгьы,Ачаӷьа зда ҳхәарҭам ҳаҭ ҳара иахьа,Иагьҳанажь ҳуалқәа,Ҳара ҳтәы зықәқәоу ишранаҳажьыз еиԥш,Ҳалоумгалан аҩашьра,Ҳагьацәнырха ҳара ацәгьара!Убри азы уара иумоуп аҳра,Алшара, адура, ԥымкрада!Амин!"Иара убас, араҟа аԥхьаҩ ибоит абзиабаратә лирика иахаҿырбагоу "аҩымаарҳәаҩ иашәа" захьӡу ацәаҳәақәа:"… Иабаҟоу Ҟәбина мыжда хыҵит,Сҭалар, сызгауа ӡуп…Бара бзын иҟасымҵо иарбан,Аха аԥсы мыжда ҵаауп…""Са сызмырит, сызмыргәышьеит…Сызмыргәышьеит ишԥазури…".Ароман "Аӡиас ццакуеит амшын ахь" аҿы формалеи шьҭыбжьылеи иаабац апоезиатә рҿиамҭа иақәҿызҭуа арикатә жәеинраала ҳадигалоит:"Быбла еиқәарқәаЕиԥшхеит аӡыжь,Быхцәы аԥарақәаБықәуп еиужь…"."Аԥылага" захьӡу ароман "Асду" аҩбатәи ахәҭаҿы автор епиграфс ишьҭихуеит:"Иубазеи аԥсаатә ԥшӡа, анаԥш,Акраамҭа улаԥш зыдхалаз?Иџьбаразар аԥсабара алаԥш,Иуҭәҳәап аԥсы-хәша аԥшалас…Иубазеи, аԥсаатә ԥшӡа, анаԥш?...".Ахьӡыртәрақәа рҟазшьа змоу жәлар рҳәамҭақәа акырџьара ипроза иалеигалоит Гогәуа ироман-рапсодиаҿы дырҩагьых :"Жьы-ҭаан дымҵәышәуп,Рашәан дҽагоуп, Ҭагалан дкалаҭуп"."Аҷкәын ԥагьа, ԥаҵа кьакьа, ҽабаа хыс-хыс, кәадыр ҷыжь-ҷыжь" зыбз цәгьаз аиҳшьцәа Чахәснеи Шьахәснеи ирызку ахқәа рҿы ҳаԥхьит:"Асду" 4-тәи ахәҭа " Ахаҵарашәа" –епиграфс иамоуп абарҭ апоезиатә цәаҳәақәа:Аԥсаатә, аԥсаатә ԥшӡа анаԥш,Иҟаларым иамамкәа ԥсыхәаУи ахарантә иааӡо алаԥш –Иуҭәҳәар, иуҿаҭәҳәар асыҭәҳәа…Аԥсаатә, аԥсаатә ԥшӡа анаԥш…".Ҳаҭыр зқәу ҳаԥхьаҩцәа, ари анҵамҭаҿы хықәкыс исымаз хыхьӡа ишысҳәахьоу еиԥш, Гогәуа "апоезиа иӡааиҵоз" ацәаҳәақәа реиҭаԥхьареи реиҭахысреи ауп. Аҭҵаарадырраҿы иҟазҵо дцәырҵыр, А. Гогәуа ирҿиараҿы ҵҩа змам атемақәа цәырҵуеит – ибызшәа аҷыдарақәа, автортә хьаҵрақәа, идраматә ԥҵамҭақәа уҳәа ҳаҭҵаарадырраҿы кьыс змам атемақәа… Гогәуа ирҿиара аҭҵаара азҵаара акыр шықәса раԥхьа ицәыригахьан аҵарауаҩ В. Бигәаа. "Гогәуа ирҿиамҭақәа рпоетика аҷыдарақәа" (ажурнал "Алашара" 1-тәи аномер) аҿы 1988 шықәсазы алитературатә критикеи аҭҵаареи хьысҳаны ишыҟамызгьы, иҟаҵоу маҷуп ҳәа иԥхьаӡаны астатиа автор абас иҳәоит: "А. Гогәуа ирҿиара иҵегь ахшыҩзышьҭра аҭахызар, иазхьаԥштәызар ҟалап. Аинтерес дуӡӡа зҵоу ари ашәҟәыҩҩы ирҿиамҭқәа монографиала аҭҵаара аҭахуп". Алықьса Ноча-иԥа ихаҭагьы дазхәыцуан алитератураҭҵаара иахьа "ахыцқьа" дшаҭаху, акырынтә ҿырԥштәыс иаазгахьоу Д. Наҷҟьебиа иинтервиу аҿы "Икыдҳан ҳлитература иалаҳаз абӷьыжә ахыҳәҳәаны, аҿра аартра" ҳәа дзызхьуаз убри акәхарын... 1980 шықәсазы иҭыҵыз ажурнал "Алашара" 2-тәи аномер аҿы аҵарауҩ Вадим Кожинов иакәзар, иахьа зҩымҭақәа реиҭаԥхьаразы ишәыдызгало ашәҟәыҩҩы ирҿиара ахәшьара абас иеиҭахьан "Аԥсуа литература азхәыцрақәа" ҳәа икьыԥхьу истатиаҿы: "Алықьса Гогәуа илшеит иахьатәи адунеитә прозаҿы, имҩаԥысуа астильтә ԥшаарақәеи аԥсуа жәлар имҩашьо ркультура атрадициақәеи џьарак реиҿыбаара"…
https://sputnik-abkhazia.info/20250706/ayma-dua-ishyrkaaua-aidara-alysa-gogua-iazhabzh-akar-ablaa--1055689692.html
https://sputnik-abkhazia.info/20250628/alysa-gogua-tslaby-dimam-zhlar-ryshyy-isha-asua-literaturay-1055553932.html
https://sputnik-abkhazia.info/20250621/agaragy-aazaragy-eilan-isabaray-alysa-gogua-azhlar-rusa-razyaray-1055417290.html
https://sputnik-abkhazia.info/20250614/daara-igayuatsoup-gogua-ishakh-asyshala-ara-daur-naebia-itsazhara---i-akha-1055292151.html
https://sputnik-abkhazia.info/20250615/ari-iyza-ashyy-idunei-duoup-daur-naebia-itsazhara---ii-akha-1055292472.html
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Елеонора Коӷониаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102002/80/1020028073_1000:0:5016:4016_100x100_80_0_0_fa9e562a2e09e5b7f5ebc8753d4339c1.jpg
Елеонора Коӷониаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102002/80/1020028073_1000:0:5016:4016_100x100_80_0_0_fa9e562a2e09e5b7f5ebc8753d4339c1.jpg
Ажәабжьқәа
ab_AB
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Елеонора Коӷониаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102002/80/1020028073_1000:0:5016:4016_100x100_80_0_0_fa9e562a2e09e5b7f5ebc8753d4339c1.jpg
аналитикеи аиҿцәажәарақәеи, аԥсны
аналитикеи аиҿцәажәарақәеи, аԥсны
Ҳаҭыр зқәу ҳаԥхьаҩцәа, иахьатәи санҵамҭаҿы ргьама шәсырбар сҭахын апрозаик А. Гогәуа ирҿиараҿы иаҳԥыло ипоезиа аҷыдарақәа. А. Гогәуа ашәҟәыҩҩра инапы анаиркуаз еиуеиԥшым ажанрқәа рыла далагеит, ажәабжь, ажәеинраала, апоема. Аха, урҭ зааӡатәи данхәыҷызтәи анҵамҭақәа зеиқәимырхаз ихаҭагьы аҭак изыҟаҵомызт.
"… Аиашаз, акраамҭа ажәеинраалақәа сыҩуан. Еиҳарак урҭ сзырҩуаз аибашьра иахҟьоз, аибашьра иаанагоз агәаҟра акәын. Ирацәаны изыҩхьан. Аҵыхәтәан, ашкол салгамҭаз, урҭ ирылашәаҵәҟьон хар змаӡамыз, емоциалагьы, ҵакылагьы, бызшәалагьы. Аха зегьы зсырӡыз, зынӡа сызрызхьамԥшыз сыздырам", - абас иҳәон А. Лагәлаа ииҭаз аинтервиу аҿы.
Ашәҟәыҩҩы ирҿиара ахҳәаа азаҳуазар, ҳәарада уи дпрозаикуп, аҵарауаҩ В. Бигәаа "Гогәуа ирҿиамҭақәа рпоетика аҷыдарақәа" аҿы ишазгәеиҭо еиԥш, Алықьса-Ноча иԥа "… аԥсуа литератураҿы амҩа ҭбаа рзылихит апсихологиатә жәабжьи, апсихологиатә повести, аромани". Ус акәзаргьы, апрозаик данхәыҷыз дызлалагаз апоезиа еснагь ипрозатә рҿиараҿы аҭыԥ аман "апроза апезиа иӡааиҵон". Ашәҟәыҩҩы М. Лашәриа еиқәиршәаз 2001 ш. иҭыҵыз "Аԥсуа поезиа антологиа" 2-тәи атом аатуеит Гогәуа ипоезиа ала. Урҭ зегьы аагоуп ашәҟәыҩҩы иажәабжьқәеи ироманқәеи рҟнытә. "Инеиԥынкыланы апрозатә жанр аҿы аус шиуазгьы, апоезиа шизааигәац изааигәоуп, ипрозаҿ акырџьара апроза-поезиа ҳәа изышьҭоу ахархәара амоуп", - абас аҳәоит ашәҟәы иацу азгәаҭақәа рҿы. Гогәуа бзиа иибоз Л. Толстои изы ииҳәаз ажәақәа " уи икалам нкашәаанӡа, данхәыҷӡаз апоезиа алыжж адунеи шибаз ибон" - ԥсахрада Алықьса Ноча-иԥа ихаҭа изыукыр ауеит ирҿиараҿы апоезиа ашьҭақәа ҭуҵаарц уҽазукыр.
Ароман "Аҽыкәаҳа" аҿы автор бзиа ихы иаиархәеит апоезиатә ҟазшьа змаз ааҭгыларақәа, автортә хьаҵрақәа: "Адәышшаҿы ихҩежьхаахьоу аҳаскьын, ирхны ишьҭоу аҭәа афҩы ахуп. Адәышшаҿы ақьышә цәаакы абри аҳаскьын инылакуа иҳәуеит аҽан, аҽҵыс аҵакәашо. Амра гылан ианнақәыԥха, ахы ҩышьҭыхны изыргәабзыӷуаз ашәахәақәа иҩарыҵагылт. Алацәақәа неиқәыԥсаны. Уи алымҳацәқәа ақәыжьны иахьгылоу еиҭагәалашәоит еснагь иагәалашәо. Зынӡа имархәацны ҿыц ианырыбжьаз акәын. Еимҭахарак аҿы, иахӡыӡо изааӡаз, изыбжьаз арԥыс дақәтәаны, ажәлар иџьаршьо иқәгылан ишыхәмаруаз, иқәҟьан аҽазнымкылакәа ицаны икаҳаит. Иара акгьы амыхькәа иҩаҵҟьеит, аха аԥшәма уа дынхеит… Ажәлар агәырқьҳәа ианынаихеибагәа иҽааиҵихит. Аҽыбӷаҟаза ҽызқәала дҭахеит… Аҽысакаса данҵаны, "Ауау" еиԥш, "Азар" ҳәо дрыма инаҵысит". Хымԥада, "Азар" зхылҿиааз аҭагылазаашьақәа, уи иацыз аритуал аныҟәгашьа аарԥшуа, автор зыбжьы мырдуцәакәа иҳадигало апоезиатә шьҭыбжьы ҟазарыла еиҿартәуп. Ашәҟәыҩҩы жәлар рашәақәеи рпоезиеи ибзиаӡаны идыруан, ахархәарагьы риҭон иахьаҭыԥыз - "Азар" рҳәон. Арԥыс иҩыза бзиа иҳәон ахапа… Ибжьы ҵәаа-ҵәаауа аҳауа еиҩнахуан. "Азар" рҳәон. "Азар" рҳәон… Аҽысакаса дақәҵан, иуапа дылаҳәаны дыргоит иҭахаз аҽыбӷаҟаза…".
Абарҭ аҿырԥштәқәа иудырбоит апроза-поезиа ҳәа изышьҭоу, змаршәа акра мариам, аха гьамала иаԥҵоу жәеинраалаҵас бжьыҭгала рыԥхьараҿы ишыманшәалоу. Гогәуа изныкымкәа дзыҿҳәараз апоезиа иазку ахәыцрақәа ҳадигалахьан, уи Даур Наҷҟьебиа ианиҵахьоу аинтервиу аҿы ҳаԥхьоит: "Уи ишахәҭоу, даара агьама змоу ибз инықәсыртә мацара иҟазароуп, еихшәеизшәа. Уи, раԥхьа иргылан, иаанаго аҟазара ахрыԥсарақәа раан, аԥсабара атәи апсҭазаара атәи рыԥсы шҭоу, ишыԥшқараху, иахьынӡазалшо кьыс амамкәа аҟазарахь риагара, аԥсҭазаара ҿыц рыҭара ауп. Асахьаркыра иаԥсыԥуп". Ароман "Аҽыкәаҳа" аҿы иара убас, иаҳԥылоит алаф зцу, ажәлар инеимырда-ааимырдоз аҳәамҭақәагьы. Уи автор ирҿиарҿы жәлар рсахьаркыратә ҟазара аԥсуа классикцәа аӡәырҩы реиԥш, ишәҟәыҩҩраҿ ишицыз шьақәнарӷәӷәоит. Ачастушкақәа ззырҳәо еиԥшнушьалоит, ихьшәаны иҿиаз ауаа рҳәамҭақәа иреиуоуп уажә иаазго аҿырԥштәы:
Улица – Курица Дом петуха, Ҳәынҵәа ыҟам, ӡынҵәа ыҟам, Ушиашо уцала…
Жәлар рышәҟәыҩҩы Гогәуа "Аҽыкәаҳа" аҿы ихы иаирхәоит еиҭакрада ижәытәӡатәиу ахәыҷтәы поезиа иаҵанакуа аӡӡеицәа рашәа:
Актәи аӡӡеи: – Уа, абри ауԥшәыл дыцәоума?
Аҩбатәи аӡӡеи: – Дыцәоуп, дыцәоуп...
Актәи аӡӡеи: – Дыцәоу дыцәаму сыздырам, аха
Уаа, абынҽаҳәыс қалеиҩаӡа,
Аххьа хылԥа, цыӷцәа хамы.
Ала алырҟьан аҽа зшьыз...
Ҳахь-оуԥшәыл ҳазкәыхшаша,
Уа, абри арԥыс иакәӡами?!.
"Аҽыкәаҳа" аҿы аԥхьаҩ лаҳасабала иалыскаарц сҭахуп, Медеиа илызку ашәҟәыҩҩы иавтортә хьаҵра, ҷыдалатәи ипроза-поезиа. Ари зегь реиҳа драматә сахьала еиҿкаау цыԥҵәахоуп уҳәар ауеит ашәҟәыҩҩы ирҿиараҿы:
"Уажәы-уажәы ижәылоз алегионцәа раԥхьа дгылан нцәахшак. Ари знык дылбеит, ари ҩынтә дылбеит. Дылгәаԥхеит уи. Лхы ахьылгара лзымдыруа дҟалеит. Ауха, ахагара ззааз аӡә леиԥш, абаа дҭыҵны дцеит уи иахь. Алегеонаа деимырхха днаргеит иара иҿы. Уи ихәда лҽынахылшьит, зышьхақәа реиԥш иԥагьаз, ишакәым уаҩ илаԥш зхьызмырԥшуаз аԥҳәызба. Деидырӷәӷәала дызкыз, лԥагьара ԥагьазтәуаз лтәыла аламыс, азакәанқәа, ақьабзқәа аалхышәшәеит, амра ицәдыршәлаз ауалыр ауадыхәқәа анахышәшәо еиԥш. Ишықәԥоз иҭахеит Трахеи ахьчацәа, рыԥсы ақәырҵеит рыԥсадгьыл… Иблит, ихәаш-хәаша ицеит абаа ду. Лара акгьы лнарбомызт аҩыз еиԥш лыуаажәлар ршьа иаҵашьшьы изжәуаз анцәахша ииарҭа тата…"
Ароман "Аҽыкәаҳа" афырԥҳәызба зыԥшәма еибашьра дшыҟаз Лаз захьӡыз ашьапхҵәа дыздызкылаз Шьашькәагьы илуз азы азҵаара аҭак лзыҟаҵомызт, уи аҭагылазаашьагьы даргәамҵуеит : "Шьашькәа днеины астол днадтәалеит. Уи илаҳауан Лаз амардуан ҳарак дахьылбаауаз илабақәа рышьҭыбжь… Дтәан алабақәа рышьҭыбжь иааҩуаз ныбжьаӡаанӡа. Дтәан уи ашьҭахьгьы"; "Алаӷьара ҵыхәаԥҵәара ақәӡамкәа акәын ишылбоз. Арахь аԥша ашаца-шацаҳәа дашьҭуамызт. Дабацо, дзышьҭоузеи, илусхәузеи? Аха усгьы акы лыхан УАХЬ дагон. Ларгьы дцон, амшын еиԥш аԥша далалан".
Избан, ишԥа ҳәа автор иқәиргыло азҵаарақәа абзиабара арҩашьыга иззаҩызахаз Медеиа, зшьа зиааиз Шьашькәа - аҭак рымаӡам:
– Медеиа, Медеиа! Амра анцәа ду Аиет иԥҳа. Ибыхьзеи, ибыҵалазеи, дад, абри аҩыза ахымӡаах изақәбыршәазеи аҭыԥҳацқьа илеиԥшыз бтәыла? Дунеик зегьы зырлашоз аԥсҭазаара-шаҩы баб ашәшьы дзабыргазеи?! Дзыбымшаҭазеи башьазаҵә Аԥсырҭ? Убасҟак иԥшӡазма уи аԥрашла "Арго" бара бтәыла бхаршҭны, бхы бхаршҭны, еиӷьу ссирк аҽаџьара иҟазаап ҳәа бгәы иҭашәартә еиԥш?
– Исыздырам, исыздырам… Уи уаҩгьы издырам… Иагьизеилкаауам!..
Хымԥада, арҭ апоезиатә драматә хьаҵрақәа рҿы иҟаӡам ажәеинраалақәа рҿы ҳзышьцылоу арифмеи артими, аха Гогәуа иҳадигало апроза-поезиа иацуп ажәеи амузыкеи еилаӡҩаны. Медеиа азҵаарақәа шлиҭо, Шьашькәа лахь диасуеит автор урҭ рыԥҳәыстә ԥсабарақәа аизааиагәара рыманы ишыҟоу ҳирдыррашәа:
"Ахара зду иқәнагоу дақәдыршәоит, сзумшьызеи, мшәан, усҟан! Дныҩныҵәааит Шьашькәа иаалырҟьан. – Уара узашьҭоузеи, уара уҳаракуп… Сара соуп ашәиҳәаҩ ишиҳәара адәы иқәхаз, сара икаҳаз… Исхароуп! Аха сара схала соума зегь зхароу?! Убысҟак схы сзоуужьзеи уҩны сшьапы аныныҩнасыргыла аҽны инаркны?.. Бахҭала иааӡоу илеиԥшыз аԥҳәызба… Сҳәатәы ианакәызаалак зны узахымсзеи?! Убзиабара мацара сшазнымкылоз шԥоузымдыри, зыбзада зыхәламыз, аӡәы иҳәатәы ахаҵарада акгьы ззымдыруаз аԥҳәыс мӡысхьа! Уи сҳәеит ҳәа, исыздырам…".
Гогәуа ирҿиара дызлалагаз апоезиа еснагь даҿыгәҳәҳәааны бзиа ибон, ихаҭа ихы ишаирхәоз еиԥш, апоетцәа идырҿиозгьы дазҿлымҳан меломанҵас. Абар А. Лагәлаа даниҿцәажәоз ииҳәахьаз: "Аха сара иахьагьы апоезиа хыла бзиа избоит, ажәеинраалақәа рыда ԥсҭазаара сымаӡам, амузыка иаҿхагаахо амеломанцәа среиԥшуп уи азы. Егьирахь, асахьаркыратә литература зегьы, инарҭбаан уахәаԥшуазар, апоезиа иаҵанакуеит. Апоезиа, ҳәарада, ажәеинраалала еиқәуршәо ажәа мацара акәӡам, асахьаркыра иатәу ажанрқәа зегьы аҵанакуеит. Ҳәарада, апрозагьы. Аха, иаҳҳәап, апроза, апоезиа ишӡааҵатәу, иацәдумкәа, иацәамажьымам мацара иҟазарц даара иацклаԥштәуп. Ацклаԥшра абаҩхатәра иацәаҩазароуп".
Аромантикатә-фырхаҵаратә лирика иазааигәоу апоезиа цәыригоит Гогәуа ажәабжь "Амонолог" аҿы. Амҳаџьырра аамҭазтәи аԥсҭазаара аарԥшуа, Дали Ҵабали ирыҵаркуаз адгьылҵакырақәа рыбзазара дазхьаԥшуа, абзиабаратә мотив проза-поезиала иааирԥшуеит:
"Лара Кәыдры нырцә, Дал инхоз арԥыск бзиа дылбон., ашьшьыжь дгылан ашьхарахь дыԥшуан, уаха данышьҭалогьы ашьхарахь дыԥшуан. Ауаа анцәа иҳәарц ажәҩан иаҵаԥшуан, иара аҭыԥҳа дахьынхоз агаҿахь дыԥшуан, убрахь ихы рханы дматанеиуан".
Дымҵадырсуеит Гогәуа зыӡбахә имоу аҭыԥҳа, аха абзиабара ду иамоу амчхара асахьа аарԥшуа автор иҩуеит:
"Лара бзиа илбоз Далтәи ихьӡ ҳәаны акиҳәа ҿылҭын, лкасы ала лыблақәа ааҿаҳәаны, дыҭрысны дышнеиуаз , дыҩхықәххылан дыԥеит… Илышьҭалан иааиуаз ишәақь наимпыҵырҩит, иблақәа хиҩеит. Зныкыршәа иблақәа аанахит, аԥҳәызба нырцә ацаҟьа аҵкар дықәгылан. Ихарацәамкәа ашәақь ҭҟьареиԥш ибжьы геит далтәи арԥыс. Лыбжьы иаҳау, ус иҟалаз ицәа иалашәоу… Ларгьы дыҿҟьа-ҿҟьа уахь лҿыналхеитАмцарсыҩгьы , ишәақь ахы аҩада иҩаирхан, аҵықь ааҭиргеит: зегь ихаршҭны бзиа еибабоз рынасыԥ дақәныҳәон".
Еиҳа иҟәымшәышәу апеизажтә лирика дазхьаԥшуеит Гогәуа ароман-рапсодиа "Асду" аҿы:
"Асы шьҭыҵит, амра ԥхоит,
Ахәы боит, адгьыл ԥышшоит.
Абӷьы ҿалоит, абна ҿыхоит,
Аԥсаа ҿыхеит, ашәҭқәа цәырҵит".
"Асду" аҿы имаҷым иаҳԥыло апоезиатә ҟазшьа змоу афилософиатә цәаҳәақәа:
Ахыз еиԥш аамҭа уаҵыкәкәоит…
Ари ароман аҿы Гогәуа анцәаиҳәара акыр иҽадицалоит. Анцәа иҳәарҭа идәылҵыз еицдырӷызыз ашәа абар ишыҟоу:
Ажәҩан аҟны аиԥш, убас адгьыл аҿгьы,
Ачаӷьа зда ҳхәарҭам ҳаҭ ҳара иахьа,
Ҳара ҳтәы зықәқәоу ишранаҳажьыз еиԥш,
Ҳагьацәнырха ҳара ацәгьара!
Убри азы уара иумоуп аҳра,
Иара убас, араҟа аԥхьаҩ ибоит абзиабаратә лирика иахаҿырбагоу "аҩымаарҳәаҩ иашәа" захьӡу ацәаҳәақәа:
"… Иабаҟоу Ҟәбина мыжда хыҵит,
Бара бзын иҟасымҵо иарбан,
"Са сызмырит, сызмыргәышьеит…
Сызмыргәышьеит ишԥазури…".
Ароман "Аӡиас ццакуеит амшын ахь" аҿы формалеи шьҭыбжьылеи иаабац апоезиатә рҿиамҭа иақәҿызҭуа арикатә жәеинраала ҳадигалоит:
"Аԥылага" захьӡу ароман "Асду" аҩбатәи ахәҭаҿы автор епиграфс ишьҭихуеит:
"Иубазеи аԥсаатә ԥшӡа, анаԥш,
Иџьбаразар аԥсабара алаԥш,
Иуҭәҳәап аԥсы-хәша аԥшалас…
Иубазеи, аԥсаатә ԥшӡа, анаԥш?...".
Ахьӡыртәрақәа рҟазшьа змоу жәлар рҳәамҭақәа акырџьара ипроза иалеигалоит Гогәуа ироман-рапсодиаҿы дырҩагьых :
Рашәан дҽагоуп, Ҭагалан дкалаҭуп".
"Аҷкәын ԥагьа, ԥаҵа кьакьа, ҽабаа хыс-хыс, кәадыр ҷыжь-ҷыжь" зыбз цәгьаз аиҳшьцәа Чахәснеи Шьахәснеи ирызку ахқәа рҿы ҳаԥхьит:
"Асду" 4-тәи ахәҭа " Ахаҵарашәа" –епиграфс иамоуп абарҭ апоезиатә цәаҳәақәа:
Аԥсаатә, аԥсаатә ԥшӡа анаԥш,
Уи ахарантә иааӡо алаԥш –
Иуҭәҳәар, иуҿаҭәҳәар асыҭәҳәа…
Аԥсаатә, аԥсаатә ԥшӡа анаԥш…".
Ҳаҭыр зқәу ҳаԥхьаҩцәа, ари анҵамҭаҿы хықәкыс исымаз хыхьӡа ишысҳәахьоу еиԥш, Гогәуа "апоезиа иӡааиҵоз" ацәаҳәақәа реиҭаԥхьареи реиҭахысреи ауп. Аҭҵаарадырраҿы иҟазҵо дцәырҵыр, А. Гогәуа ирҿиараҿы ҵҩа змам атемақәа цәырҵуеит – ибызшәа аҷыдарақәа, автортә хьаҵрақәа, идраматә ԥҵамҭақәа уҳәа ҳаҭҵаарадырраҿы кьыс змам атемақәа… Гогәуа ирҿиара аҭҵаара азҵаара акыр шықәса раԥхьа ицәыригахьан аҵарауаҩ В. Бигәаа. "Гогәуа ирҿиамҭақәа рпоетика аҷыдарақәа" (ажурнал "Алашара" 1-тәи аномер) аҿы 1988 шықәсазы алитературатә критикеи аҭҵаареи хьысҳаны ишыҟамызгьы, иҟаҵоу маҷуп ҳәа иԥхьаӡаны астатиа автор абас иҳәоит: "А. Гогәуа ирҿиара иҵегь ахшыҩзышьҭра аҭахызар, иазхьаԥштәызар ҟалап. Аинтерес дуӡӡа зҵоу ари ашәҟәыҩҩы ирҿиамҭқәа монографиала аҭҵаара аҭахуп". Алықьса Ноча-иԥа ихаҭагьы дазхәыцуан алитератураҭҵаара иахьа "ахыцқьа" дшаҭаху, акырынтә ҿырԥштәыс иаазгахьоу Д. Наҷҟьебиа иинтервиу аҿы "Икыдҳан ҳлитература иалаҳаз абӷьыжә ахыҳәҳәаны, аҿра аартра" ҳәа дзызхьуаз убри акәхарын... 1980 шықәсазы иҭыҵыз ажурнал "Алашара" 2-тәи аномер аҿы аҵарауҩ Вадим Кожинов иакәзар, иахьа зҩымҭақәа реиҭаԥхьаразы ишәыдызгало ашәҟәыҩҩы ирҿиара ахәшьара абас иеиҭахьан "Аԥсуа литература азхәыцрақәа" ҳәа икьыԥхьу истатиаҿы: "Алықьса Гогәуа илшеит иахьатәи адунеитә прозаҿы, имҩаԥысуа астильтә ԥшаарақәеи аԥсуа жәлар имҩашьо ркультура атрадициақәеи џьарак реиҿыбаара"…
