https://sputnik-abkhazia.info/20251027/abyzsha-akhchara-asadgyl-akhchara-iayzoup-zourykh-sadgyl-akh-ikhynyz-asuaa-rysha-1058543821.html
"Абызшәа ахьчара, аԥсадгьыл ахьчара иаҩызоуп": зҭоурых ԥсадгьыл ахь ихынҳәыз аԥсуаа рԥышәа
"Абызшәа ахьчара, аԥсадгьыл ахьчара иаҩызоуп": зҭоурых ԥсадгьыл ахь ихынҳәыз аԥсуаа рԥышәа
Sputnik Аҧсны
Жьҭаарамза 27 аԥсуа бызшәа иамшуп. Аԥсны аҳәынҭқарратә бызшәа аҭагылазаашьа шуашәшәыроу аамҭа–аамҭала ҳалацәажәоит. "Аҳәынҭқарратә бызшәазы азакәан" ахәҭаҷқәа... 27.10.2025, Sputnik Аҧсны
2025-10-27T10:29+0300
2025-10-27T10:29+0300
2025-10-27T10:29+0300
аԥсны
аналитикеи аиҿцәажәарақәеи
аԥсны
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e9/0a/0a/1058186094_0:160:3072:1888_1920x0_80_0_0_25c48195443cb601122b7ee5479f2c05.jpg
Жьҭаарамза 27 аԥсуа бызшәа иамшуп. Аԥсны аҳәынҭқарратә бызшәа аҭагылазаашьа шуашәшәыроу аамҭа–аамҭала ҳалацәажәоит. "Аҳәынҭқарратә бызшәазы азакәан" ахәҭаҷқәа иара рыдыркылаз аахыс аус шамуагьы ҳҳәоит, аха аҭагылазаашьа еиӷьымхацт. Сара иахьа санҵамҭаҿы сызлацәажәо даҽакуп, сазхәыцырц сҭаххеит атәым ҳәынҭқарраҿы зхатәы бызшәа еиқәзырхаз, аҩреи аԥхьареи зхала изҵаз аԥсуаа рфеномен. Хықәкыла сазааҭгылоит иахьа Аԥсны инхо Ҭырқәтәылантәи зҭоурых ԥсадгьыл ахь ихынҳәыз аԥсуаа рԥышәа. Ҳара иахьа иҳамоуп амилаҭтә кьыԥхь, арадио, ателехәаԥшра, асахьаркыратә литература уҳәа абызшәа аҿиаразы ацхыраагӡа бзиақәа, аха зыӡбахә цәырызго арепатриантцәа рыцхыраагӡақәа даара ихьысҳан. Ус шакәугьы еиқәдырхеит рхатәы бызшәа. Ашәҟәыҩҩы Ҳаири Қәҭарба данхәыҷыз аԥсшәеи аҭырқәшәеи еилаԥсаны иҳәон. Ақыҭа аҟынтәи ақалақь ахь нхара ҳәа иҭаацәа аниасуаз иара фышықәса хаирҭәаахьан. Ауаажәларратә усзуҩ, аиҭагаҩ Октаи Ҷкотуагьы Аԥнсыҟа аибашьра аԥхьа данаауаз аԥсышәала ацәажәареи, аҩреи, аԥхьареи идыруан. Хымԥада сара сиазҵааит ишилшаз азы амаӡақәа ҳзааиартырц. "Схала исҵеит. "Анбан" соун асахьақәеи анбанқәеи еиҿырԥшуа. 25 шықәса схыҵуан усҟан. Сара ианысҵа уа еиҿкааз ацентрқәа рҿгьы аԥсшәа дсырҵо салагеит. Ицәгьоума аԥсшәа аҵара? Аԥсшәа аҵара цәгьазар, абри ҳара ҳқыҭа Џьгьарда ҳәа изышьҭаз иааиуаз аҭырқәцәа - арҵаҩцәа аԥсшәа ҵаны ицон шықәсык ала", - аԥсшәа аҵара цәгьоуп ҳәа зны-зынла иаҳҳәало џьашьаны абас саҭеикит Октаи. Сзацәажәоз ражәақәа урызхәыцыр, иахьа Аԥсны инхо дарбан ԥсыуазаалак иҭахханы далагар изымҵогьы иҟам аҭагылазаашьа. Аус злоу аҭаххароуп. Абри анҵамҭа ҟаҵо сгәы иҭаскит аԥсшәа ззымдыруа, Аԥсны инхо, милаҭла иаԥсыуоу ажурналист Елена Лолуаԥҳа слыҿцәажәарц. Изысҭаххазгьы убри ауп, избоит сынтәа актәи акласс ахь ицаз лыԥҳа хәыҷы Мариа аԥсшәа лырҵара дшашьҭоу, аԥсуа школ дышҭалҵаз. Елена даара иаартны дсацәажәеит, иагьылымӡеит лара лхаҭа сбызшәа сҵап ҳәа данқәыԥшызгьы дшашьҭамлацыз. Лара ишылҳәо ала, лан аԥсшәа лыздырӡомызт, лаб идыруан, аха аҩны ахәыҷқәа драцәажәаӡомызт. "Я себе, к сожалению, такую задачу не ставила. Русский язык в Абхазии — рабочий язык, язык официальных документов. Большинство населения знает язык и говорит на нем. У меня коммуникативных сложностей больших не возникало, поэтому я не ставила себе задачу выучить язык. Что касается феномена турецких абхазов, думаю, они хотят адаптироваться к нашей среде в своей исторической родине". Уажәы зыӡбахә цәырызго арепатриант аиҵбыратәи абиԥара дреиуоуп уҳәар ауеит. Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр аҿы арежиссиор Мадина Аргәынԥҳа лықәыргыламҭа "Асду" (А. Гогәуа) аҿы иара зыԥсадгьыл иазыхынҳәыз ироль наигӡоит. Ҭырқәтәылантәи сааит – иҳәоит ԥсышәа цқьала Енгин Ебжьноу асценаҿы данаацәырҵуа. Иара Аԥсныҟа данаауаз 30 шықәса ихыҵуан, ара дынхоижьҭеи 15 шықәса ҵуеит. Енгин аԥсшәа шиҵаз уазхәыцр, мҩашьарада агәра угоит аԥсшәа зынӡагьы зышьҭкаара уадаҩӡоу акәымкәаны ишыҟоу. Иара исеиҳәеит арахь данаауаз зынӡагьы ишизымдыруаз ихатәы бызшәа, уи аҵара далагеит иԥсадгьыл ишьапы анықәиргыла нахыс. "Сара санааз Аԥсуа-Абаза конгресс аҿы аԥсшәа аҵаразы акурсқәа ыҟан. Хымыз убра сахысуан. Нас ацәажәара салагеит. Аурыс бызшәа аҵара саламгаӡеит. Аԥсышәала аԥхьареи аҩреи зынӡа ибзиаӡаны издыруеит сызҳәом - аԥсуа нбанқәа рышьҭкаара еиҳа исцәыуадаҩхеит. Атеатр иҵегь арольқәа сыднагалар сыхәмаруеит ҳәарада. Ибзиахоит сбызшәа арҿиаразгьы. Саргьы исгәаԥхеит асценаҿы ахәмарра. Аҩны ҳара аԥсышәала ҳцәажәоит. Иахьагьы исҵоит аԥсшәа, издыруа акы, ҩба ацысҵоит", - абас иҳәоит 15 шықәса ирҭагӡаны ахы иақәиҭны аԥсышәала ацәажәашьа зҵаз Енгин. Иара ҩыџьа ахшара аӡӷаби аҷкәыни драбуп, иԥшәма ԥҳәыс лакәзар аԥсшәа бзиаӡаны илдыруеит, уигьы фактор бзиоуп ибызшәа аиӷьтәразы. "Сыхшара аԥсшәеи аурысшәеи рҳәоит, аҭырқәшәа рыдсымгалаӡеит", - ҳәа ахҳәаа ҟаиҵоит Енгин збызшәа аҩнаҭаҿы аиқәырхара иазхәыцуа иакәны. Аԥшәма ԥҳәыс абызшәа анылдыруа, даара акраҵанакуеит ҳәа дахәаԥшуеит Октаи Ҷкотуагьы. Иаргьы аԥсуа ҭаацәара бзиа дмаҳәны дрыланагалеит. Иааикәыршаны иҟоу зегьы аԥсышәала иацәажәоит. "Аиеи ҳәарада. Лара аԥсшәа лзымдыруазтгьы, ҳазегьы даҽа бызшәак ала ҳцәажәозар акәхарын", - иҳәоит иара. Ҳәарада, аҩны ани аби абызшәа зынӡа ианырзымдыруа, ахшара дырҵара ауадаҩрақәа ацуп, аха Елена Лолуаԥҳа лакәзар, лара илыгхаз лхәыҷы лҿы ихалырҭәаар лҭахуп. Избан ас игәцаракны лхәыҷы аԥсшәа аҵара дзадылгало азы лгәаанагара абас иҟоуп: "Потому что я поняла, дальше ей будет сложно. Сделать себе карьеру без знания абхазского языка она не сможет. Время меняется, я надеюсь, что в будущем у нас не будут принимать на работу без знания абхазского языка. Такая тенденция есть. В семье она не слышит язык. Отец знает его на бытовом уровне, но дома не говорит. Я этим очень сильно озадачилась, когда она мне в пять лет сказала: — Я же на русском разговариваю, значит, я не абхазка. Это меня зацепило, и я поняла, что мой ребенок должен знать абхазский язык. Меня радует одна вещь: когда я ее окунула в абхазскую среду, отдав в первую школу в подготовительный класс, я думала, у нее будет сопротивление. У нее этого не было, она воспринимает язык. Ее словарный запас увеличился. В первом классе нам стали задавать стихи. Ей сложно осваивать такую программу. Я не заставляю учить стихи. Когда есть изображения предметов, легче запоминать слова. Есть уже подвижки. Со школы она приносит новые слова, и она меня поправляет, когда я делаю неправильное ударение". Арепатриантцәа ргәаанагарақәа рахь ҳхынҳәуазар, Ҳаири Қәҭарба иааихҵәаны абас иҳәеит: "Аԥсны инхо ргәаанагара - аԥсшәа ҵашьа амам - мцуп. Уи хжьагоуп. Аԥсуаа иҳамоуп ахжьарақәа. Сара ибзиаӡаны аԥсшәа зҳәо ҭынхак дсымоуп – уара аԥсшәа удыруеит, аха ашәҟәы уаԥхьаӡом избан ҳәа саниазҵаа, уара ҳалфавит рыԥсахит, убри амшала ашәҟәы сзаԥхьаӡом иҳәеит. Ара сара саҵкыс ибзианы издыруагьы урысшәала исацәажәарц иалагоит. Сара ақалақь сааӡеит ибзианы усҟак исыздырам ҳәа ҿыҵгас иҟаҵаны. Сара Сҭампыл иааӡаз ԥсышәала сиацәажәоит, иара хәышықәса раԥхьа ақалакь ахь ииасыз ибызшәа цқьа изымдыруазаап. Сацәыԥхашьоит абри ахьысҳәо, аха убас ҳхы ҳжьоит ҳара. Абри ҳаҟәыҵроуп!". Ҳаири иахьа Ҭырқәтәыла инхо аҿар дрызхәыцуа иазгәеиҭеит, рмилаҭтә хдырра даара иҳаракхеит ҳәа. Уи зыхҟьаз – иара ианизҳауаз аасҭа аҵара еиҳа иҳаракхеит, алахтыра ҟалеит. "Аибашьра ашьҭахь аԥсуа ҿар ҳаԥсуаауп рҳәоит. Уаанӡа ҳаҭырқәоуп рҳәон аԥхьа, нас ҳаԥсыуаауп ацырҵон. Аха, рыцҳарас иҟоу аԥсуа бызшәа аҳәара иаҟәыҵит Ҭырқәтәылагьы. Иҳашьҭанеиуа иаҳҳәап 50 шықәса зхыҵуа аҳәара акәым, еилызкаауагьы маҷҩхеит", - иазгәеиҭоит акыр шықәса раԥхьа зхатәы бызшәа атәым дгьыл аҿы изҵаз Ҳаири. Октаи Ҷкотуагьы аԥсшәа аҵара уадаҩуп ҳәа ишьақәгылаз атеориа дақәшаҳаҭӡам. Абар, ииҳәо: Атаман Кәыџба иакәзар, аԥсышәала иахьа алитературатә бызшәагьы шьҭикааратәы днеихьеит, дрыԥхьоит иҭыҵуа ашәҟәқәа, дныҟәоит аԥсуа театрқәа рышҟа. Иара даниз аахыс аԥсшәа идыруан. Аҩны Каилаҭ ақыҭаҿы еицәажәага бызшәас ирымаз аԥсшәа акәын. Ашкол аҿы ҭырқәшәала аҵара иҵон. Аԥсшәа идыруан, аха аҩышьеи аԥхьашьеи рҵара иара ҷыдала аус адиулеит. Ашкол даналга 1969 шықәсазы ақалақь ахь диасит. Атаман игәалаиршәоит уи аамаҭа:"Саб Аԥсны сымбакәа Анцәа симшьааит иҳәон, аха дахьымӡеит. 1979 шықәсазы ақалақь аҿы аҵара санҭала интересс ишьҭысхит аҩреи аԥхьареи рҵара. Сшаԥсыуаз сымдыруаз, Аԥсны шыҟаз еилыскаауан, ахсаалақәа рыла иҳаԥшаауан усҟан. Нас, Адаԥазар уи ашықәсқәа рзы акультуратә центрқәа аадыртит Уарҳан Шамба иҩызцәеи иареи. Убра "Анбан" сымпыҵашәеит. Даара имаҷын ашәҟәқәа иҳамаз, агазеҭ "Аԥсны ҟаԥшь" ҳбо ҳалагеит нас. Исгәалашәоит Гьаргь Чачба иажәеинраала "Уарада" ҿырҳәала ишысҵаз. 53 шықәса раҟара ҵуеит уи аахыс". Иахьа Атаман ицәажәашьагьы уамак ианыԥшуам аҳәаанырцә збызшәа зҵаз шиакәу. Иара игәаанагарала, ауаҩы иҩны ибызшәа иҳәозар, аҵара уадаҩӡам. "Аԥсны сынхоижьҭеи 20 шықәса ҵуеит. Алитературатә бызшәа аганахьала иацысҵеит сҳәар ауеит, агазеҭқәеи ажурналқәеи срыԥхьоит. Аха, санхәыҷыз исҳәоз абызшәа уамаӡак ацысҵеит ҳәа сҳәаргьы иашахом. Сани саби ирҿысҵааз абызшәоуп исҳәо. Акультура ануҳәалакгьы абызшәа уа иагәылагылоуп, еицрыхны ҟалашьа амаӡам. Абри ахьаҳзеилымкаауа сара иџьашьаны сыҟоуп. Ҳара ҳнационалистцәаӡам. Еилаҳхӡом ауаа, аха ҳара ҳаиԥш збызшәа бзиа изымбо даҽа милаҭк џьара исымбацт. Абра Аԥсны инхо егьырҭ амилаҭқәа зегьы дара рбызшәала ицәажәоит. Иаҳԥырхагада ҳаҩны аԥсшәа аҳәаразы? Аӡәгьы даҳԥырхагаӡам. Ҳара абри еилаҳамкаар хара ҳазцаӡом, ҳаԥхасҭахоит". Аԥсуаа ҳбызшәа затәаҳамбо азҵаара иҭҵаатәу акакәны дахәаԥшуеит ажурналист Елена Лолуаԥҳа. Лара лгәы иаланы илҳәоит ари аҩыза аҭагылазаашьа иахьахысуа ҳхатәы бызшәа. Даҽа ганкахьала ажурналист Лолуаԥҳа дазхәыцуеит, иаҳҳәап Аԥсны инхо егьырҭ амилаҭқәа, ақырҭқәа аерманцәа уҳәа рбызшәа бзиа ахархәара шамоу. Иаҳҳәап агырқәа ракәзар, урҭ ҿырҳәалатәи абызшәатә культуроуп ирымоу, ашәҟәы иақырҭқәоуп ҳәа иануп, аха рбызшәа дмырӡӡеит: "У мегрелов, у армян и грузин такого нет. Исследовать надо, почему так? Я осознанно отдала в абхазскую школу своего ребенка. Мне было бы легче, если бы она училась в русской. Но я понимаю, что если она сейчас что-то не возьмет с абхазского языка, то потом все. Тогда надежды у меня никакой не будет". Иахьа Лолуаԥҳа лҽазҵәылхны лхәыҷы лхатәы бызшәа лырҵара дшашьҭоу еиԥш Аԥсны инхо зегь ашьҭамлар, ҳбызшәа апозициақәа хьысҳаӡахоит. Аметодикақәа ртәы ҳҳәозар, иҟоуп арҵага шәҟәы ианым Ҳаири Қәҭараба исзеиҭеиҳәаз: "Сҭампыл ауниверситет санҭаз ҩызак дсыман, иара иан даԥсыуан, иаб даҭырқәан, ақыҭа иааӡаз иакәын. Убри сареи ҳаицынхон. Иареи сареи ҳхала азакәан шьҭаҳхит аԥсышәала ада ҭырқәшәала ҳцәажәаӡом ҳәа. Аҭырқәшәа алазҵо изы абанк еиԥш кәалаԥк ҳаман убрахь ахараԥса ҳасабла аԥара ҭаҳаԥсон. Нас, еизоз џьара ҳцаны какалк алаҳкуан. Абас иахьынӡаҳалшоз аԥсышәа мацарала ҳаицәажәон. Сара аҭоурых саԥшны, аԥсуаа ирхыргақәаз срызхәыцны исҳәозар, шаҟантәи ҳаӡны, шаҟантә ҳхынҳәхьоузеи. Аԥсуара ыӡӡом, аха абызшәа аганахьала сгәы каҳауа салагеит. Аԥсшәа уанхәыҷу ианумҵалакгьы, нас иуҵаргьы аҳәара уцәыуадаҩуп. Анацәеи абацәеи раԥхьа иргыланы милаҭтә хдыррала иазнеины, сара саԥсуоуп схәыҷы сбызшәа иҵароуп ҳәа ианымхәыц иаҳцәыӡуеит. Ари ҳәынҭқарратә политиканы иҟазароуп. Сара ҭацак дыздыруеит, лара дкыргызуп, лхаҵа даԥсыуан, аха идунеи иԥсахит. Лара лхәыҷқәа лыԥсы ҭыхны аԥсшәа длырҵоит. Сара сахь ахәыҷқәа аалышьҭуеит срыцхраарц. Ашкол аҿы аԥсшәа мчыбжьык ахьтә ҩынтә ҳахысуеит рҳәеит. Аԥсны аҳәынҭқарратә бызшәа абри ала ҳажәларгьы, атәым милаҭқәагьы иҳаздырҵома? Ари ҳәынҭқарратә политиканы иҟаҵаны атәым милаҭқәагьы идырҵатәуп, Иахьынхо атәыла абызшәа рҵеит ҳәа иабарԥырхагоу? Проблемас иҳамоу ҳхы аҩнуҵҟа иҟоуп. Ргәы иалсыргьы исҳәароуп, ҳара аԥсуаа ҳбызшәа ҳгәы ахшәеит", - абас акыр иаӷьу, аха аиаша иазааигәоу ахәыцрақәа цәыргиоит ашәҟәыҩҩы Қәҭарба. Атаман Кәыџба ҳбызшәа аԥеиԥш дахәаԥшуеит абас: "Аибашьра ҟамлааит, ҭагәҭасрак ҟамлааит, аҟазаареи аҟамзаареи ҳарҭагыло Анцәа иҟаумҵан. Ҳбызшәа аҭагылазаашьа еибашьрада аиқәырхара хәыцырҭас иаҳмоур, иуадаҩхоит. Аҳәынҭқарра амаа зку рхы иадырхәаӡом, абри апроблема ыҟамзар шаҟа ибзиахози, аха аиҳабыра ирымҳәозаргьы ажәлар ирҳәалароуп. Ҳара аӷьараҳәа иаҳҳәозар, даргьы ацәыԥхашьаны ирҳәаларын. Даҽа ҳәынҭқаррак ыҟаӡам рхатәы бызшәа ныжьны даҽа бызшәак ала иахьцәажәо".Ҭырқәтәыла ииз, иааӡаз аԥсуаа рхатәы бызшәа ахьышьҭыркааз афеномен маӡас иаҵоу алкаа азаҳуазар– атәым дгьыл аҿы абызшәа амырӡра, милаҭҵас ахеиқәырхара. Уажәшьҭа изызхәыцтәу, уи афеномен иахьатәи аамҭаҿы ҳаԥсадгьыл аҿы ахарахәара ауп.Автори аредакциеи ргәаанагарақәа еиқәымшәозар ҟалоит.
https://sputnik-abkhazia.info/20231027/anna-kaliagina-turisttsagy-asua-byzsha-iazlymaup-1048761973.html
https://sputnik-abkhazia.info/20190126/engin-ebzhnow-apsnyka-sanaauaz-izdyruaz-itabup-abziaraz-1023990811.html
https://sputnik-abkhazia.info/20211027/khaty-byzshada-asazaara-tsakydoup-1036080235.html
https://sputnik-abkhazia.info/20251006/1058083761.html
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Елеонора Коӷониаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102002/80/1020028073_1000:0:5016:4016_100x100_80_0_0_fa9e562a2e09e5b7f5ebc8753d4339c1.jpg
Елеонора Коӷониаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102002/80/1020028073_1000:0:5016:4016_100x100_80_0_0_fa9e562a2e09e5b7f5ebc8753d4339c1.jpg
Ажәабжьқәа
ab_AB
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e9/0a/0a/1058186094_171:0:2902:2048_1920x0_80_0_0_00d0f5280c449ccaccc955c863bd0c99.jpgSputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Елеонора Коӷониаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/102002/80/1020028073_1000:0:5016:4016_100x100_80_0_0_fa9e562a2e09e5b7f5ebc8753d4339c1.jpg
аналитикеи аиҿцәажәарақәеи, аԥсны
аналитикеи аиҿцәажәарақәеи, аԥсны
Жьҭаарамза 27 аԥсуа бызшәа иамшуп. Аԥсны аҳәынҭқарратә бызшәа аҭагылазаашьа шуашәшәыроу аамҭа–аамҭала ҳалацәажәоит. "Аҳәынҭқарратә бызшәазы азакәан" ахәҭаҷқәа иара рыдыркылаз аахыс аус шамуагьы ҳҳәоит, аха аҭагылазаашьа еиӷьымхацт. Сара иахьа санҵамҭаҿы сызлацәажәо даҽакуп, сазхәыцырц сҭаххеит атәым ҳәынҭқарраҿы зхатәы бызшәа еиқәзырхаз, аҩреи аԥхьареи зхала изҵаз аԥсуаа рфеномен. Хықәкыла сазааҭгылоит иахьа Аԥсны инхо Ҭырқәтәылантәи зҭоурых ԥсадгьыл ахь ихынҳәыз аԥсуаа рԥышәа.
Ҳара иахьа иҳамоуп амилаҭтә кьыԥхь, арадио, ателехәаԥшра, асахьаркыратә литература уҳәа абызшәа аҿиаразы ацхыраагӡа бзиақәа, аха зыӡбахә цәырызго арепатриантцәа рыцхыраагӡақәа даара ихьысҳан. Ус шакәугьы еиқәдырхеит рхатәы бызшәа. Ашәҟәыҩҩы Ҳаири Қәҭарба данхәыҷыз аԥсшәеи аҭырқәшәеи еилаԥсаны иҳәон. Ақыҭа аҟынтәи ақалақь ахь нхара ҳәа иҭаацәа аниасуаз иара фышықәса хаирҭәаахьан.
"Ақалақь ахь саниасуаз аԥсшәа аҷҷаҳәа исҳәогьы сыҟамызт. Аха, ԥыҭк схы здыруа саналага 15 шықәса санырҭагыла еиҳагьы исҭаххеит аҩреи аԥхьареи рышьҭкаара. Абри Омар Бегәаа иҩызцәеи иареи Аԥсны иааны ианнеи ашьҭахь, "Анбан" нарган сабду ила исоуит ашәҟәы. Аԥхьареи аҩреи шысҵаз еиԥшҵәҟьа Аԥсныҟа асалам шәҟәқәа рыҩрагьы салагеит. Анатоли Хьециеи, Руслан Гәажәбеи, сареи ашәҟәқәа ҳабжьан. Дара аҭырқәшәа рыздырамызт азын, ԥсышәала исҩыр акәын", - абас иҳәоит Ҳаири аԥсшәа аҵаразы раԥхьатәи ишьаҿақәа дырзааҭгыло.
Ауаажәларратә усзуҩ, аиҭагаҩ Октаи Ҷкотуагьы Аԥнсыҟа аибашьра аԥхьа данаауаз аԥсышәала ацәажәареи, аҩреи, аԥхьареи идыруан. Хымԥада сара сиазҵааит ишилшаз азы амаӡақәа ҳзааиартырц.
"Схала исҵеит. "Анбан" соун асахьақәеи анбанқәеи еиҿырԥшуа. 25 шықәса схыҵуан усҟан. Сара ианысҵа уа еиҿкааз ацентрқәа рҿгьы аԥсшәа дсырҵо салагеит. Ицәгьоума аԥсшәа аҵара? Аԥсшәа аҵара цәгьазар, абри ҳара ҳқыҭа Џьгьарда ҳәа изышьҭаз иааиуаз аҭырқәцәа - арҵаҩцәа аԥсшәа ҵаны ицон шықәсык ала", - аԥсшәа аҵара цәгьоуп ҳәа зны-зынла иаҳҳәало џьашьаны абас саҭеикит Октаи.
Сзацәажәоз ражәақәа урызхәыцыр, иахьа Аԥсны инхо дарбан ԥсыуазаалак иҭахханы далагар изымҵогьы иҟам аҭагылазаашьа. Аус злоу аҭаххароуп. Абри анҵамҭа ҟаҵо сгәы иҭаскит аԥсшәа ззымдыруа, Аԥсны инхо, милаҭла иаԥсыуоу ажурналист Елена Лолуаԥҳа слыҿцәажәарц. Изысҭаххазгьы убри ауп, избоит сынтәа актәи акласс ахь ицаз лыԥҳа хәыҷы Мариа аԥсшәа лырҵара дшашьҭоу, аԥсуа школ дышҭалҵаз. Елена даара иаартны дсацәажәеит, иагьылымӡеит лара лхаҭа сбызшәа сҵап ҳәа данқәыԥшызгьы дшашьҭамлацыз. Лара ишылҳәо ала, лан аԥсшәа лыздырӡомызт, лаб идыруан, аха аҩны ахәыҷқәа драцәажәаӡомызт.
"Я себе, к сожалению, такую задачу не ставила. Русский язык в Абхазии — рабочий язык, язык официальных документов. Большинство населения знает язык и говорит на нем. У меня коммуникативных сложностей больших не возникало, поэтому я не ставила себе задачу выучить язык. Что касается феномена турецких абхазов, думаю, они хотят адаптироваться к нашей среде в своей исторической родине".
Лолуа иаахтны исалҳәеит лхатәы бызшәа ахьылзымдыруазы иахьа илныруа ахәыцрақәа: "Но я понимаю свою ущербность в том, что я не знаю своего родного языка".
Уажәы зыӡбахә цәырызго арепатриант аиҵбыратәи абиԥара дреиуоуп уҳәар ауеит. Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр аҿы арежиссиор Мадина Аргәынԥҳа лықәыргыламҭа "Асду" (А. Гогәуа) аҿы иара зыԥсадгьыл иазыхынҳәыз ироль наигӡоит. Ҭырқәтәылантәи сааит – иҳәоит ԥсышәа цқьала Енгин Ебжьноу асценаҿы данаацәырҵуа. Иара Аԥсныҟа данаауаз 30 шықәса ихыҵуан, ара дынхоижьҭеи 15 шықәса ҵуеит. Енгин аԥсшәа шиҵаз уазхәыцр, мҩашьарада агәра угоит аԥсшәа зынӡагьы зышьҭкаара уадаҩӡоу акәымкәаны ишыҟоу. Иара исеиҳәеит арахь данаауаз зынӡагьы ишизымдыруаз ихатәы бызшәа, уи аҵара далагеит иԥсадгьыл ишьапы анықәиргыла нахыс.
"Сара санааз Аԥсуа-Абаза конгресс аҿы аԥсшәа аҵаразы акурсқәа ыҟан. Хымыз убра сахысуан. Нас ацәажәара салагеит. Аурыс бызшәа аҵара саламгаӡеит. Аԥсышәала аԥхьареи аҩреи зынӡа ибзиаӡаны издыруеит сызҳәом - аԥсуа нбанқәа рышьҭкаара еиҳа исцәыуадаҩхеит. Атеатр иҵегь арольқәа сыднагалар сыхәмаруеит ҳәарада. Ибзиахоит сбызшәа арҿиаразгьы. Саргьы исгәаԥхеит асценаҿы ахәмарра. Аҩны ҳара аԥсышәала ҳцәажәоит. Иахьагьы исҵоит аԥсшәа, издыруа акы, ҩба ацысҵоит", - абас иҳәоит 15 шықәса ирҭагӡаны ахы иақәиҭны аԥсышәала ацәажәашьа зҵаз Енгин.
Иара ҩыџьа ахшара аӡӷаби аҷкәыни драбуп, иԥшәма ԥҳәыс лакәзар аԥсшәа бзиаӡаны илдыруеит, уигьы фактор бзиоуп ибызшәа аиӷьтәразы.
"Сыхшара аԥсшәеи аурысшәеи рҳәоит, аҭырқәшәа рыдсымгалаӡеит", - ҳәа ахҳәаа ҟаиҵоит Енгин збызшәа аҩнаҭаҿы аиқәырхара иазхәыцуа иакәны.

26 Ажьырныҳәа 2019, 10:25
Аԥшәма ԥҳәыс абызшәа анылдыруа, даара акраҵанакуеит ҳәа дахәаԥшуеит Октаи Ҷкотуагьы. Иаргьы аԥсуа ҭаацәара бзиа дмаҳәны дрыланагалеит. Иааикәыршаны иҟоу зегьы аԥсышәала иацәажәоит.
"Аиеи ҳәарада. Лара аԥсшәа лзымдыруазтгьы, ҳазегьы даҽа бызшәак ала ҳцәажәозар акәхарын", - иҳәоит иара.
Ҳәарада, аҩны ани аби абызшәа зынӡа ианырзымдыруа, ахшара дырҵара ауадаҩрақәа ацуп, аха Елена Лолуаԥҳа лакәзар, лара илыгхаз лхәыҷы лҿы ихалырҭәаар лҭахуп. Избан ас игәцаракны лхәыҷы аԥсшәа аҵара дзадылгало азы лгәаанагара абас иҟоуп:
"Потому что я поняла, дальше ей будет сложно. Сделать себе карьеру без знания абхазского языка она не сможет. Время меняется, я надеюсь, что в будущем у нас не будут принимать на работу без знания абхазского языка. Такая тенденция есть. В семье она не слышит язык. Отец знает его на бытовом уровне, но дома не говорит. Я этим очень сильно озадачилась, когда она мне в пять лет сказала: — Я же на русском разговариваю, значит, я не абхазка. Это меня зацепило, и я поняла, что мой ребенок должен знать абхазский язык. Меня радует одна вещь: когда я ее окунула в абхазскую среду, отдав в первую школу в подготовительный класс, я думала, у нее будет сопротивление. У нее этого не было, она воспринимает язык. Ее словарный запас увеличился. В первом классе нам стали задавать стихи. Ей сложно осваивать такую программу. Я не заставляю учить стихи. Когда есть изображения предметов, легче запоминать слова. Есть уже подвижки. Со школы она приносит новые слова, и она меня поправляет, когда я делаю неправильное ударение".
Арепатриантцәа ргәаанагарақәа рахь ҳхынҳәуазар, Ҳаири Қәҭарба иааихҵәаны абас иҳәеит:
"Аԥсны инхо ргәаанагара - аԥсшәа ҵашьа амам - мцуп. Уи хжьагоуп. Аԥсуаа иҳамоуп ахжьарақәа. Сара ибзиаӡаны аԥсшәа зҳәо ҭынхак дсымоуп – уара аԥсшәа удыруеит, аха ашәҟәы уаԥхьаӡом избан ҳәа саниазҵаа, уара ҳалфавит рыԥсахит, убри амшала ашәҟәы сзаԥхьаӡом иҳәеит. Ара сара саҵкыс ибзианы издыруагьы урысшәала исацәажәарц иалагоит. Сара ақалақь сааӡеит ибзианы усҟак исыздырам ҳәа ҿыҵгас иҟаҵаны. Сара Сҭампыл иааӡаз ԥсышәала сиацәажәоит, иара хәышықәса раԥхьа ақалакь ахь ииасыз ибызшәа цқьа изымдыруазаап. Сацәыԥхашьоит абри ахьысҳәо, аха убас ҳхы ҳжьоит ҳара. Абри ҳаҟәыҵроуп!".
Ҳаири иахьа Ҭырқәтәыла инхо аҿар дрызхәыцуа иазгәеиҭеит, рмилаҭтә хдырра даара иҳаракхеит ҳәа. Уи зыхҟьаз – иара ианизҳауаз аасҭа аҵара еиҳа иҳаракхеит, алахтыра ҟалеит.
"Аибашьра ашьҭахь аԥсуа ҿар ҳаԥсуаауп рҳәоит. Уаанӡа ҳаҭырқәоуп рҳәон аԥхьа, нас ҳаԥсыуаауп ацырҵон. Аха, рыцҳарас иҟоу аԥсуа бызшәа аҳәара иаҟәыҵит Ҭырқәтәылагьы. Иҳашьҭанеиуа иаҳҳәап 50 шықәса зхыҵуа аҳәара акәым, еилызкаауагьы маҷҩхеит", - иазгәеиҭоит акыр шықәса раԥхьа зхатәы бызшәа атәым дгьыл аҿы изҵаз Ҳаири.
Октаи Ҷкотуагьы аԥсшәа аҵара уадаҩуп ҳәа ишьақәгылаз атеориа дақәшаҳаҭӡам. Абар, ииҳәо:
"Аԥсшәа цәгьоуп иҳазҵом зырҳәо, уи амилаҭ хдырра аҳәаақәа ахьылаҟәыз акәу џьысшьоит. Исызгәаауеит, аха иџьбараны исҳәоит. Абызшәа ахьчара, аԥсадгьыл ахьчара иаҩызоуп. Аибашьра анцоз аԥсадгьыл ахьчара иацәыбналаз "дезертир" ҳәа рзаҳамҳәо? Убри диҩызоуп збызшәа зҭахым. Раԥхьаӡа анбан снапаҿы ианыскыз 24 шықәса схыҵуан. Ҳараниа Џьамал ҳәа дыҟан, Аԥсны дцон, даауан. Убри каҳуажәырҭак иман, аха аамҭала иаркын, амҳәыр аарханы иҟан. Убра сиасны сышцоз астол иқәны избеит "Анбан". Нас иара сизасын, амҳәыр амырхаанӡа уԥшыроуп иҳәеит. Аха сыԥшыр сҭахымхеит. Аԥенџьыр асаркьа ааҭыганы сыҩналан изган, хымш садтәалан исҵеит".
Атаман Кәыџба иакәзар, аԥсышәала иахьа алитературатә бызшәагьы шьҭикааратәы днеихьеит, дрыԥхьоит иҭыҵуа ашәҟәқәа, дныҟәоит аԥсуа театрқәа рышҟа. Иара даниз аахыс аԥсшәа идыруан. Аҩны Каилаҭ ақыҭаҿы еицәажәага бызшәас ирымаз аԥсшәа акәын. Ашкол аҿы ҭырқәшәала аҵара иҵон. Аԥсшәа идыруан, аха аҩышьеи аԥхьашьеи рҵара иара ҷыдала аус адиулеит. Ашкол даналга 1969 шықәсазы ақалақь ахь диасит. Атаман игәалаиршәоит уи аамаҭа:
"Саб Аԥсны сымбакәа Анцәа симшьааит иҳәон, аха дахьымӡеит. 1979 шықәсазы ақалақь аҿы аҵара санҭала интересс ишьҭысхит аҩреи аԥхьареи рҵара. Сшаԥсыуаз сымдыруаз, Аԥсны шыҟаз еилыскаауан, ахсаалақәа рыла иҳаԥшаауан усҟан. Нас, Адаԥазар уи ашықәсқәа рзы акультуратә центрқәа аадыртит Уарҳан Шамба иҩызцәеи иареи. Убра "Анбан" сымпыҵашәеит. Даара имаҷын ашәҟәқәа иҳамаз, агазеҭ "Аԥсны ҟаԥшь" ҳбо ҳалагеит нас. Исгәалашәоит Гьаргь Чачба иажәеинраала "Уарада" ҿырҳәала ишысҵаз. 53 шықәса раҟара ҵуеит уи аахыс".
Иахьа Атаман ицәажәашьагьы уамак ианыԥшуам аҳәаанырцә збызшәа зҵаз шиакәу. Иара игәаанагарала, ауаҩы иҩны ибызшәа иҳәозар, аҵара уадаҩӡам.
"Аԥсны сынхоижьҭеи 20 шықәса ҵуеит. Алитературатә бызшәа аганахьала иацысҵеит сҳәар ауеит, агазеҭқәеи ажурналқәеи срыԥхьоит. Аха, санхәыҷыз исҳәоз абызшәа уамаӡак ацысҵеит ҳәа сҳәаргьы иашахом. Сани саби ирҿысҵааз абызшәоуп исҳәо. Акультура ануҳәалакгьы абызшәа уа иагәылагылоуп, еицрыхны ҟалашьа амаӡам. Абри ахьаҳзеилымкаауа сара иџьашьаны сыҟоуп. Ҳара ҳнационалистцәаӡам. Еилаҳхӡом ауаа, аха ҳара ҳаиԥш збызшәа бзиа изымбо даҽа милаҭк џьара исымбацт. Абра Аԥсны инхо егьырҭ амилаҭқәа зегьы дара рбызшәала ицәажәоит. Иаҳԥырхагада ҳаҩны аԥсшәа аҳәаразы? Аӡәгьы даҳԥырхагаӡам. Ҳара абри еилаҳамкаар хара ҳазцаӡом, ҳаԥхасҭахоит".
Аԥсуаа ҳбызшәа затәаҳамбо азҵаара иҭҵаатәу акакәны дахәаԥшуеит ажурналист Елена Лолуаԥҳа. Лара лгәы иаланы илҳәоит ари аҩыза аҭагылазаашьа иахьахысуа ҳхатәы бызшәа. Даҽа ганкахьала ажурналист Лолуаԥҳа дазхәыцуеит, иаҳҳәап Аԥсны инхо егьырҭ амилаҭқәа, ақырҭқәа аерманцәа уҳәа рбызшәа бзиа ахархәара шамоу. Иаҳҳәап агырқәа ракәзар, урҭ ҿырҳәалатәи абызшәатә культуроуп ирымоу, ашәҟәы иақырҭқәоуп ҳәа иануп, аха рбызшәа дмырӡӡеит:
"У мегрелов, у армян и грузин такого нет. Исследовать надо, почему так? Я осознанно отдала в абхазскую школу своего ребенка. Мне было бы легче, если бы она училась в русской. Но я понимаю, что если она сейчас что-то не возьмет с абхазского языка, то потом все. Тогда надежды у меня никакой не будет".
Иахьа Лолуаԥҳа лҽазҵәылхны лхәыҷы лхатәы бызшәа лырҵара дшашьҭоу еиԥш Аԥсны инхо зегь ашьҭамлар, ҳбызшәа апозициақәа хьысҳаӡахоит.
Аметодикақәа ртәы ҳҳәозар, иҟоуп арҵага шәҟәы ианым Ҳаири Қәҭараба исзеиҭеиҳәаз:
"Сҭампыл ауниверситет санҭаз ҩызак дсыман, иара иан даԥсыуан, иаб даҭырқәан, ақыҭа иааӡаз иакәын. Убри сареи ҳаицынхон. Иареи сареи ҳхала азакәан шьҭаҳхит аԥсышәала ада ҭырқәшәала ҳцәажәаӡом ҳәа. Аҭырқәшәа алазҵо изы абанк еиԥш кәалаԥк ҳаман убрахь ахараԥса ҳасабла аԥара ҭаҳаԥсон. Нас, еизоз џьара ҳцаны какалк алаҳкуан. Абас иахьынӡаҳалшоз аԥсышәа мацарала ҳаицәажәон. Сара аҭоурых саԥшны, аԥсуаа ирхыргақәаз срызхәыцны исҳәозар, шаҟантәи ҳаӡны, шаҟантә ҳхынҳәхьоузеи. Аԥсуара ыӡӡом, аха абызшәа аганахьала сгәы каҳауа салагеит. Аԥсшәа уанхәыҷу ианумҵалакгьы, нас иуҵаргьы аҳәара уцәыуадаҩуп. Анацәеи абацәеи раԥхьа иргыланы милаҭтә хдыррала иазнеины, сара саԥсуоуп схәыҷы сбызшәа иҵароуп ҳәа ианымхәыц иаҳцәыӡуеит. Ари ҳәынҭқарратә политиканы иҟазароуп. Сара ҭацак дыздыруеит, лара дкыргызуп, лхаҵа даԥсыуан, аха идунеи иԥсахит. Лара лхәыҷқәа лыԥсы ҭыхны аԥсшәа длырҵоит. Сара сахь ахәыҷқәа аалышьҭуеит срыцхраарц. Ашкол аҿы аԥсшәа мчыбжьык ахьтә ҩынтә ҳахысуеит рҳәеит. Аԥсны аҳәынҭқарратә бызшәа абри ала ҳажәларгьы, атәым милаҭқәагьы иҳаздырҵома? Ари ҳәынҭқарратә политиканы иҟаҵаны атәым милаҭқәагьы идырҵатәуп, Иахьынхо атәыла абызшәа рҵеит ҳәа иабарԥырхагоу? Проблемас иҳамоу ҳхы аҩнуҵҟа иҟоуп. Ргәы иалсыргьы исҳәароуп, ҳара аԥсуаа ҳбызшәа ҳгәы ахшәеит", - абас акыр иаӷьу, аха аиаша иазааигәоу ахәыцрақәа цәыргиоит ашәҟәыҩҩы Қәҭарба.
Атаман Кәыџба ҳбызшәа аԥеиԥш дахәаԥшуеит абас:
"Аибашьра ҟамлааит, ҭагәҭасрак ҟамлааит, аҟазаареи аҟамзаареи ҳарҭагыло Анцәа иҟаумҵан. Ҳбызшәа аҭагылазаашьа еибашьрада аиқәырхара хәыцырҭас иаҳмоур, иуадаҩхоит. Аҳәынҭқарра амаа зку рхы иадырхәаӡом, абри апроблема ыҟамзар шаҟа ибзиахози, аха аиҳабыра ирымҳәозаргьы ажәлар ирҳәалароуп. Ҳара аӷьараҳәа иаҳҳәозар, даргьы ацәыԥхашьаны ирҳәаларын. Даҽа ҳәынҭқаррак ыҟаӡам рхатәы бызшәа ныжьны даҽа бызшәак ала иахьцәажәо".
Ҭырқәтәыла ииз, иааӡаз аԥсуаа рхатәы бызшәа ахьышьҭыркааз афеномен маӡас иаҵоу алкаа азаҳуазар– атәым дгьыл аҿы абызшәа амырӡра, милаҭҵас ахеиқәырхара. Уажәшьҭа изызхәыцтәу, уи афеномен иахьатәи аамҭаҿы ҳаԥсадгьыл аҿы ахарахәара ауп.
Автори аредакциеи ргәаанагарақәа еиқәымшәозар ҟалоит.