Есма Ҭодуа, Sputnik
Аныҳәаҩ Анцәеи ауааи цҳаражәҳәаҩыс ирыбжьагылоу аӡә иакәны ихәаԥшуеит. Убри аҟнытә уи доуҳала Анцәагьы дизааигәаны дыҟазароуп, ауаа рҿгьы аҳаҭыр, апату змоу аӡә иакәзароуп.
Аӡатә, агәи-агәаҵәеи: абыжьбатәи аԥсуа ԥшьаҭыԥ Быҭҳа аныхаԥааҩ даҭоуп>>
Ҭаацәалатәи аныҳәарақәа рҿы идырныҳәо зықәрахь инеихьоу аҭаацәа реиҳабы иоуп. Ажәлантә ныҳәарақәа раан, ацәашьхәы икуеит ажәлантә рҟынтәи иалху еиҳабык. Ажәытәан, шамахамзар, жәлантәыцыԥхьаӡа дара рныҳәаҩ дрыман. Аха уажәтәи аамҭазы иҟалалоит иара ажәлантә иатәым даҽа ныҳәаҩык данаарго.
Ҳәарада, дара аныҳәарақәагьы зегьы ауеиԥшыхыу. Иаҳҳәап, Аԥсны ныҳәа дуны иазгәарҭо Ажьырныҳәа, иара иаҵанакуа ақьабзқәа нагӡаны иныҳәо ажьира змоу роуп. Урҭ "ажьира амаа зкыу" ҳәа рзырҳәоит. Аханатә ари аныҳәара мҩаԥызгоз, аетнографцәеи аҭоурыхҭҵааҩцәеи ишазгәарҭо ала, иара ажьиҩы ихаҭа иакәын. Анаҩс, ари аныҳәарагьы аҭаацәа рҟны иҟоу ахаҵа еиҳабы идыркит.
Иҟоуп аныҳәарақәа дара ажәлантә рхала рхы рныҳәар азин ахьрымам. Ус еиԥш иҟоу иреиуоуп Анцәарныҳәара. Ари аныҳәара Анцәа ҳәа ацәашьхәы зку иоуп имҩаԥызго. Шықәсқәак раԥхьа ҳзыҿцәажәахьаз Ҭхьына ақыҭа инхо Аполлон Думаа, усҟан ишаҳзеиҭаиҳәаз ала, иҟоуп абшьҭрала иаауа аныҳәара, аӡәы иҟынтәи ҽаӡә иахь ианиасуа, иҟоуп ныхак иаҵагылоу аныҳәаҩ данрымоу.
"Аныҳәагатәқәа, аныҳәарақәа рацәаны иҟоуп аԥсуаа рҿы, аҭаацәарақәа, ажәлантәқәа ирымоу. Зегь раԥхьа иургылар ауазар ҟалап Ажьырныҳәа. Нас, ҳара абжьыуаа ҳҿы иҟоуп Елыр-ныха, Анцәарныҳәара. Ҳа ҳаҩнаҭаҿы иҟоуп Аџьынџьныҳәа. Иҳамоуп еиҭа аныҳәара арахә ирызку – Мқамгариа аныҳәа ҳәа иҟоуп. Быжь-ҳаԥшьак ҳзыҵоуп, урҭ рызынтәыкгьы, џьара ашьтәа адаҳгалоит, џьара ацәашьыи ахәажәыи адаҳгалоит, ацәашьы иахьабалак иҟаҳҵоит, џьара – ачашә. Агьыс, аныҳәаҩ, абиԥарала иҟоуп уи. Сара саб икын аныҳәарақәа Анцәарныҳәара ада. Анцәарныҳәара – уи хазы, абас, шьҭрала иаауеит. Уи анцәа ишьапы икуеит абри аҩнаҭа ахьӡала. Ҳара кыршықәсаӡа, Расҭа ҳәа дыҟан, Шьынқәба, дныҳәаҩ дуӡӡан, убри ҳҭаацәа иныҳәон. Иара данԥсы ашьҭахь, уажәы иҷкәын икыуп, Џьамал ҳәа иҟоу, убри ҳаиныҳәоит. Уи убыс иҟоуп", – ҳәа ҳзеиҭаиҳәеит.
Аполлон Думаа иҩнаҭаҿы иазгәарҭо аныҳәарақәа зегьы рҿы (Анцәарныҳәара ада) иныҳәо иара иоуп. Иара иҳәоит иныҳәо ауаҩы зегь рыла дыцқьазароуп, игәы разызароуп ҳәа. Уи абжьааԥны данцәажәогьы иажәа раӡазароуп, шәирак аламзароуп, избанзар аныҳәаҩ ииҳәо наӡоит ҳәа иԥхьаӡоит иара. Иара убас иаҳзеиҭаиҳәеит аныҳәаҩ иахь ацәшьхәы шиасуа атәы.
"Ҳа ҳаҩнаҭаҿы, уажәы ус бҵаауазар, ҳәараҭахыума саб икын, саб данԥсы ашьҭахь, ҳара ихшаз жәаҩык ҳаҟагәышьан, саб дыԥсижьҭеи са искыуп ацәашьхәы. Уигь шыҟарҵо убысоуп: ацәашьы зку данԥслак ашьҭахь, сара соума, егьырҭ сашьцәа аӡәы икраны дыҟазаргьы, абри ацәашьхәы зку аҽаӡәы дааныҳәаны, ашьтәақәа шьны уныҳәаны, ацәашьы укыртә азин уиҭоит. Насоуп аныҳәара уара ашьапы анауркуа. Убыс саргьы синыҳәеит саб иаҳәшьеиҵыб лыҷқәын, ды-Ԥлиоуп. Иахьа уажәраанӡагьы абас искыуп", – ҳәа ҳаиҳәеит Аполлон Думаа.
Изныкымкәа ишазгәаҳтахьоу еиԥш, аныҳәаҩ, дыԥҳәысума, дхаҵоума, "дыцқьазароуп", насгьы агра имамзароуп. Убас, Амԥараа рныҳәара ананаҳҵоз ҳзыҿцәажәоз Зосим Амԥар иҳаиҳәеит иара ари аныҳәара амҩаԥгара зышьҭаиҵаз атәы.
"Ауаҩы иныҳәо дуаҩ цқьазароуп зегьы рганахьала: инапхы, иуаҩра, итәашьа, игылашьа аҽаӡәы еиԥшымзароуп, уамакала дыцқьазароуп, агра имамзароуп – убри хадароуп. Уара жәларык уныҳәоит, аныҳәара амаа укуп, уи агра умазар, изакәызаалак, иҟалаӡом. Анцәа иҿаԥхьагьы иҵасым, ауаа иуныҳәо рзгьы иԥырхагоуп. Сара сыла сыхьра иалагеит, сызлак цеит, ахәышәтәра саҿын, ус агра умазар иҟалаӡом азы, аныҳәара ҽаӡәы исҭеит. Уи ихьӡ сҳәан, абри ацәашьы наисыркит", – ҳәа ҳзеиҭаиҳәеит акыр шықәса Амԥараа рныҳәараҿы ныҳәаҩс иҟаз Зосим Амԥар.
Аныҳәаҩ дахьыҟоу аҩнаҭаҿы ҳаҭыр иқәырҵоит. Уи дааԥхьаны дандырныҳәо, игәшәымшә ҳәо иԥылоит, излауала игәыҟаҵара иашьҭоуп. Аныҳәара далагаанӡагьы абысҭа ԥха изуны акриҿарҵоит дҭәы-дыԥха, игәы алаҟа, ихы алаҟа дҟаларатәы. Дныҳәан даналгалак ашьҭахьгьы ҳамҭак имҭакәа доурыжьӡом, иҵасым рҳәоит.
Ҳаамҭазы, шамахамзар, қыҭацыԥхьаӡа аӡәаӡәа ирыдымхаргьы аныҳәаҩцәа ыҟоуп, ахәыҷы даниуа аума, аҭаца лныҳәаразы аума, еиуеиԥшым аҭаацәаратә ныҳәарақәа раан изыдҵаало. Ақалақь аҿы инхогьы аныҳәаҩцәа ааганы рыҩнаҭақәа рҿы идырныҳәоит. Иахьагьы урҭ инарыгӡо ароль аҵак ду аманы иҟоуп.
Иара убас шәаԥхьар ҟалоит:
- Ныҳәара ҳагмыз, ҳныҳәаз зегьы...
Ашьапхтра, ахы ахтра, ахәымџьар аԥыртлара – аныҳәара иацу ашьақәырӷәӷәаратә кодқәа