Аинар Чыҭанаа, Sputnik
Кыр шықәса Иури Гәдиса-иԥа аус ицызуаз афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, апрофессор Лили Ҳагԥҳа лколлега дылгәалашәоит зыԥсадгьыл згәы азыбылуаз, еснагь аԥсуа бызшәа аԥеиԥш иазхәыцуаз уаҩны. Лара санылзыӡырҩуаз сара схаҿы дааиуан ахаан исымбацыз, зҭоурых сзымдыруаз, аха убри аамҭазгьы доуҳала кыр исзааигәаз ауаҩы. Дысзааигәоуп, избанзар дизааигәоуп Аԥсны бзиа избо, гәык-ԥсыкала иазыҟоу дарбанызаалак.
Иҟоуп ауаа, иагьарааны иубозаргьы згәыбылра узышьҭымкаауа. Аха Лили Риза-иԥҳа лажәақәа рыла, Иури Гәдиса-иԥа еиҳа иааигәаны данылдыр, ҳаи шьыри, аԥсуа рԥарцәа џьоукы-џьоукы абри иеиԥшындаз ҳәа лҳәартә агәаанагара бзиа лзынижьит. Убри аҟара илаҽны иҟан дызлиааз. Ихы-иԥсы ахҭынҵаны ижәлар рҭоурых адырра, рҿахәы адунеи аҿы аҳәара дашьҭан. Уи аангьы ихаҭа ихы зынӡагьы иӡыригаӡомызт. Ианакәызаалак ииҳәози ииуази еиқәшәон. Убри даараӡа зҵакы ҵаулоу ҟазшьарбагоуп ҳәа илыԥхьаӡоит апрофессор. Лара лажәақәа рыла, ҳаԥсадгьыл аҿы имҩаԥысуаз ахынҭа-ҩынҭарақәа иахьа иааиаҳаны иахьа ихго дыҟаӡамызт. Урҭ зегьы иҵаулаӡаны дрызхәыцуан. Уи, ҳәарада, иара игәабзиара ианымԥшыр залшаӡомызт.
"Сара исгәалашәаӡом еилатәаракгьы иара дзызкыз ахырхарҭа ала азҵаарақәа цәырҵны, игәаанагара мҳәаӡакәа данцахьаз ҳәа. Имилаҭ ирыдҳәалаз азҵаара ихы ақәиҵозаргьы ҭакда инымхар акәын. Ирҽхәатәыз-ирҽхәон. Изызхәыцтәызгьы, уи сара исусым ҳәа азымԥхьаӡаӡакәа, ихы-игәы-иԥсы иалхны дазнеиуан. Ҷыдала саргьы доуҳала кыр дысзааигәан. Иҟан убри аҩыза ахҭысқәагьы, Иури Гәдиса-иԥа џьара еиԥыларак аҿы данцәажәоз ииҳәараны дыҟаз ахшыҩҵакқәа, дыззааҭгылараны дыҟаз азҵаарақәа гәаныла ианақәсыршәоз", — ҳәа азгәалҭеит Ҳагԥҳа.
Иахьа Аԥсуаҭҵааратә институт аетнологиа аҟәша еиҳабу Сима Дбар иазгәалҭеит Иури Гәдиса-иԥа ҭеиҭыԥшла еиԥшҵәҟьа гәаҭалагьы дшыԥшӡаз, доуҳала дышбеиаз.
Иара убас лара илгәалашәеит Иури Гәдиса-иԥа идҳәалоу хҭыс хәыҷык.
Шықәсык аԥсуа қыҭак аҟны еизеит аԥсуа ҵарауаа, аинтеллигенциа. Аԥсуа ԥацхаҿы еиқәыз амца ахьуарӡы ахакнаҳан. Абысҭа аҭаура аамҭа анааи аҳәса хәыҷқәа ирзеилмыргазаап уи ҟазҵарц зыхәҭаз руа дарбану. Усҟан Иури Гәдиса-иԥа аԥацха иҩнагьежьуаз зегьы адәныҟа ишьҭын, имаӷра еилҳәа, амҳап аанкыланы ачуан днахагылеит. Дук мырҵыкәа еицыз зегьы (абысҭа аҭаура еимазкуаз аҳәсақәагьы уахь иналаҵаны) аишәа иахатәаны, Иури Гәдиса-иԥа икнихыз абысҭа ԥха нарымҵаҵаны, рызхара акрырфеит, акрыржәит.
Ари аҿырԥштәы ала сара схазы иҟасҵеит алкаа зыӡбахә сымоу ауаҩы иуаҩышьатә ҟазшьақәеи, иҟәыӷареи рыдагьы, аԥхьагылаҩ иҟазшьақәагьы шилааӡаз, аиҿкаара аус аҟны аӡәы ишьҭахь дышгыламыз.
1963 шықәса рзы Иури Гәдиса-иԥа далгоит Аҟәатәи арҵаҩратә институт, анаҩс аетнографиа аинститут аҿы аспирантура. Иара уаҟа ихьчоит адиссертациа, "Бзыԥтәи аԥсуаа иахьатәи рыԥсҭазаашьеи ркультуреи" атема ала. 1963-65 шықәсқәа рзы агазеҭ "Республика Абхазия" аҭыжьырҭаҿы аус иуан.
1974 шықәса инаркны 1978 шықәсанӡа Аԥснытәи аҳәынҭқарратә музеи деиҳабын. Анаҩс ареволиуциа ҟалаанӡатәи аҭоурых, насгьы аетнографиа аҟәшақәа дреиҳабын. 1977-78-тәи ашықәсқәа рзы Аԥсны иҟаз аҭагылазаашьа уадаҩ иахырҟьаны кыр ддыргәаҟит.
1981 шықәса инаркны — ААУ аҭоурыхи, археологиеи аетнологиеи ркафедра адоцент. 1991 шықәса инаркны Аргәын диасуеит ауаажәларратә усзурахь, хантәаҩрагьы азиуеит аҳәаанырцәтәи ҳџьынџьуаа рыҽрымадаразы аилазаара "Аԥсадгьыл". Иара убас далахәын Жәларбжьаратәи Ачерқьестә Ассоциациа. 1996 шықәсазы Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институтахь дхынҳәуеит, аусурагьы далагоит анукатә усзуҩы еиҳабыс, анаҩс иреиҳаӡоу наукатә усзуҩыс.
1996-2002 шықәсқәа рзы Аԥсны Жәлар реизара дадепутатын. 2003 шықәса инаркны 2012- нӡа – аетнологиа аҟәша хантәаҩра азиуан. Иара авторс дрымоуп ф-монографиаки 200 инеиҳаны анаукатә статиақәеи. Урҭ рызкуп аԥсуаа ҳаамҭазтәи ретнографиа азҵаарақәа: аҵасқәа, ақьабзқәа, анапкымҭақәа, акультура уҳәа.
Иури Аргәын аԥсуа жәлар рныҳәақәа — Лыхнашҭеи, Абжьуаа реизареи реиҭаира зыбзоурахаз дыруаӡәкуп. Иԥсҭазаара аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы Аргәын инапы рылакын Ҭырқәтәылатәи аԥсуа диаспора ретнографиатә уадаҩрақәа рыҭҵаара. Иԥсҭазаара далҵит ԥхынгәы 4, 2014 шықәсазы, Москва.
