Ахатә ритм змаз алу ашәа
Наџьнатә аахыс аԥсуаа рџьаус арманшәаларазы, уи алҵшәа бзиахаразы еиуеиҧшым анцәахәқәа дрымҵаныҳәон. Ажәлар рус иацназгоз аџьашәақәагьы аԥҵаны ирыман. Урҭ иреиуоуп "Алу ашәа", "Аҽагашәа", ақәҵареи асреи раан ирҳәоз ашәақәа уҳәа егьырҭгьы. Арҭ ашәақәа хазы иахьанҵоу адагьы, Нарҭаа репос аҟынгьы иалкаау аҭыԥ рымоуп.
Иаҳҳәап, Нарҭаа ран Саҭанеи Гәашьа асра данаҿу илҳәо ашәа, мамзаргьы Сасрыҟәа иабхәараа Аиргьаа раҳҭыԥҳәыс алаҳәараҿы напыла алу ыргьежьуа ахәыӡ аныллаго илҳәоит алу ашәа "Саунау":
"Саунау, Саунау,
Сақә сапыншәа иалагоит,
Џьамхыла ибысҭоит,
Саарахыла ибымсхуеит.
Уаа, улага, улага,
Сақә сапыншәа улага,
Аҩ иаҩуеит, ах иахуеит,
Аԥсҭа-гәара иҭанаԥсоит" (Инал-иԥа, ШЬаҟрыл, Шьынқәба еиқәдыршәаз "Нарҭ Сасрыҟәеи 99-ҩык иара иашьцәеи" аҟынтәи).
Џьоукы Саунау дыԥҳәысуп рҳәоит, даҽа џьоукы дхаҵоуп ҳәа. Аха иара ашәа лымкаала иназыгӡоз аҭыԥҳацәа ракәын анапыла алу аҿы ианылагоз (ача, аԥш). Ҷыдала алагарагьы зусыз аԥҳәыс лакәын. Напыла алагара имариамыз усын, иуадаҩын. Ари аусхкы анагӡара ахатә ритм аман, даҽакы иаламҩашьоз, уи ашәагьы аус аритм иақәшәо иаԥҵан.
"Џаџа – ҳуҭра рџаџа, ҳамхы рџаџа!">>
Алаҳәара ахныҳәара
Алу анцәахәы аӡбахә здыруа аиҳабыратә абиԥараҟынгьы акыр имаҷхахьеит. Уи иазкны имҩаԥыргоз ақьабз имҩаԥыргозу, имҩаԥырымгозугьы зынӡа иҳаздыруам, аетнографиатә нҵамҭақәа рҟынгьы иуԥылаӡом. Аха уи иазкыз аныҳәарагьы хаз ҷыдала ианымҩаԥыргоз ыҟан уҳәаратәы иҟоуп.
Ус еиԥш агәаанагара ҳазҭо иреиуоуп Аиҭар-ныҳәаз хәажәкыра иалакны иара иазкыз ахәажәа ҟаҵаны иахьахныҳәоз. Хәажәкыраан амреи, амзеи, ала ахи (абз) ахьыҟарҵоз рнаҩсгьы, аҳампалқәа руак алаҳәара – аши абысҭеи ахьырыҳәҳәоз, иахьырҭәаҭәоз асахьа аҭаны, иргәаҩаны, аклакәытқәа ахаҵаны иҟарҵон. Зегь раԥхьаӡагьы абри алаҳәара акәын аныҳәаҩ дзыхныҳәозгьы, нас егьырҭ аҳампалқәа.
Аиҭар иаҵанакуа Жәабран ныҳәазы ҳара ҳазҭаз Кәтол Гәаланӡиаа рҭаацәара иаҳдырбеит дара ирызгылоу акыр зхыҵуа аӡыӡлагара, хазы ишьҭаҵаны ирымоуп уажәшьҭа хархәара зырымҭо алуқәагьы.
Ахра Гәаланӡиа уи аҭоурых ҳзеиҭаҳәо, иаҳирбеит:
"Абри аӡыӡлагара ҟаҳҵаанӡа, ҳаныхәыҷқәаз, ҳан абарҭ алуқәа рыла напыла иллагон. Алуқәа еихаҵаны, рыгәҭа кылҵәаны аԥш ахьҭарыԥсоз, руак аган аҿы алаба аҭаны иҟан, изладыргьежьуаз. Нас аӡыӡлагара ҳаргылеит, абри ҳҳабла зегьы абрахь алагара иаауан. Аибашьраангьы аӡы анзымлеиуазгьы (нас уигь ҟауҵароуп аӡы атрубақәа рыла ицо ирыцқьаны), абри напыла алу ала илаганы абысҭа луан", - ҳәа ҳаиҳәеит иара.
Напыла алу ацымхәрас аӡлагара, афымцаӡлагара аныҟала, алу ашәагьы уи анцәахәгьы рхашҭуа иалагеит. Аха уи амаҭәахә иахьагьы зыҩнаҭақәа рҟны еиқәырханы измоу маҷҩым.
Иара убас шәаԥхьар ҟалоит:
-
Анаԥа-Нага – аҽаҩра анцәахәы илызку аныҳәара
-
Аҩнатә ҧстәқәа рынцәахәы имҵаныҳәара: кәтолаа Жәабран шазгәарҭаз
-
"Амцеимдара", "амцаҿаҳәара": ахәышҭаарамца иадҳәалоу аҵасқәа
-
Иԥшьоу ача, аҳамӷә, аџьмашьтәа: Леиаа рныҳәара шымҩаԥысыз
