https://sputnik-abkhazia.info/20250308/shyla-ialaau-anya-asa-rymshi-asha-raki-1054070365.html
"Шәҭыла иҭалаҳау аныҳәа": аҳәса рымши ашәҭқәа рҵаки
"Шәҭыла иҭалаҳау аныҳәа": аҳәса рымши ашәҭқәа рҵаки
Sputnik Аҧсны
Адунеижәларбжьаратәи аҳәса рымш аҽны ҳамҭас ирырҭо ашәҭқәа ҵакыс ирымоу даҳзазааҭгылоит аколумнист Сусанна Ҭаниаԥҳа. 08.03.2025, Sputnik Аҧсны
2025-03-08T18:40+0300
2025-03-08T18:40+0300
2025-03-08T18:40+0300
аԥсны
жәлар рдоуҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e9/01/06/1053364452_0:0:2810:1580_1920x0_80_0_0_367c6a88d92b95d5f0f0427bb9d3b245.jpg
Амш иацлоит, амра шәахәақәа адгьыл агәышҵа дырԥхоит. Аԥсабара ҿыхоит, ашәаԥыџьаԥ илыргоит рбыӷьқәа. Игәырӷьаҵәа, ашәа хаақәа нарыгӡоит аҵарақәа. Ари зегь зыбзоуроу ааԥынроуп.Ааԥын раԥхьатәи амшқәа ирыцуп игәыҟаҵагоу аныҳәа Адунеижәларбжьаратәи Аҳәса рымш – Хәажәкыра ааба. Ҭоурыхла ари аныҳәа аҟалара Германиа атәылаҿы инхоз, лымкаала аҳәса рзинқәа рыхьчара иазықәԥоз Клара Цеткин лыхьӡ иадырҳәалоит.Хәажәкырамза ааба – "ашәҭ фҩы ахуп" анацәа, андуцәа, аиаҳәшьцәа, аҳәса зегьы ирыдырныҳәалоит, ашәҭшьыҵәрақәа рырҭоит.Аҳәса рныҳәа символра азызуа шәҭқәоуп амимоза, агәил, анарцисс, атиульпан. Аныҳәазы ҳамҭас аҳәса ирырҭо ашәҭшьыҵәрақәа ирымоуп рхатәы ҵакы.АмимозаАмимоза афҩы хаа змоу шәҭуп. Ԥсадгьылс иамоуп Австралиа, адгьылбжьаха Тасманиа. Аԥсадгьыл аҟнеиԥш иара агәы раҳаҭны иазҳауеит Аԥсынтәыла. Ааԥынразы, Аҟәа ақалақь ҭалаҳауп мимозала, афҩы лаҳалаҳауа аҳауа иалоуп.Ажәҩан агәы цқьаӡа иҟоуп,Амра каҷҷоит ихааӡа,Амимоза ҩежьӡа игылоуп,Иҟәашӡа ишәҭуеит аҳәаса.(Иҩуеит апоет Шьалуа Ҵәыџьба).Амимоза, даҽакала "аҳәса рышәҭ" ҳәа ахьӡ шьҭнахит, избанзар хәажәкырамзазы ишәҭуеит, аҳәса рымш азы пату зқәу ҳамҭоуп. Ибыбышӡа, иԥшӡаӡа иҟоу ари ашәҭ аԥҳәызба ҳамҭас илуҭозар, иаанагоит "амра ашәахәа баҩызоуп", "гәыкала сыбзыҟоуп".АгәилАуаа зегьы еицырдыруа шәҭы хкуп агәил. Агәил шәҭы (роза) зхылҵыз абнагәил (абнауард) рдыруан ажәытә Бырзентәылан. Абнагәил ҳаҭыр рзақәын Рим инхоз ауааԥсыра – аамсҭашәара иадырганы ирыԥхьаӡон, абзиабареи аԥшӡареи рынцәахәы илзыркуан.Еицырдыруа аԥсуа шәҟәыҩҩы Џьума Аҳәба икалам иҵыҵит даара узырхәыцша еиҿырԥшра заманак: Ашәҭааӡара бзиа избо рбаҳчаҿы акырџьара агәилқәа хкы-хкыла еиҭаҳаны иуԥылоит. Агәилқәа Аԥсны аҳауеи адгьыли рнаалоит. Раамҭа анааилак, ишәҭуеит, иҽырба-ҽырбо абаҳчақәа ирҭагылоуп.Аԥҳәыс, аҭыԥҳа аԥсуаа ҳҟны лыԥшӡара, лгәыкра агәил иадыркылоит. Апоезиаҟны арҭ аҩ-еиҿырԥшрак ицәырыргахьеит игәыҟаҵагоу ацәаҳәақәа жәпакы. Иаагозар, Сарион Ҭаркьыл иҩуан абас:"Сгәы иақәшәаз ҭыԥҳакгьы дыԥшуп,Игәылҵыз агәил ауп дзеиԥшу…"Иблахкыгоу агәил аԥҳәыс, аԥҳәызба ҳамҭас илызнаугар, иаанагоит: "сгәы бақәшәоит", "пату бықәысҵоит", "сбыхӡыӡаауеит", "бџьабаазы ҭабуп ҳәа басҳәоит", "сбызгәдууп".АнарциссЗыԥштәы иаразнак ублахь иааиуа шәҭуп анарцисс. Уи шьҭрала Европеи Аҩадатәи Америкеи иатәуп, аха акыр атәылақәа рышҟа инаӡеит, иагьанаалт. Ԥсабарала анарциссқәа рыхкқәа ҩажәи жәаф рҟынӡа ыҟоуп. Аԥсны аҳауатә ҭагылазаашьа знаало арҭ ашәҭқәа азҳаразы ирҭаху анышәԥсыла заҵәык ауп. Рааӡара уадаҩра ацым. Знык ажәла лауҵар, ирызҳауеит, есааԥынра ишәҭлоит.Ажәытә бырзен легенда инақәыршәаны, зхы мыцхә бзиа избоз арԥыс ихылҿиааз шәҭуп анарцисс. Уи крифомызт, крижәуамызт, иахьа хәлаанӡа аӡиас дхыԥшыло исахьа дахәаԥшуан. Дук мырҵыкәа арԥыс дыԥсит, дахьыԥсыз аҭыԥаҟны ари ашәҭ иазҳаит.Анарциссқәа аҳәса ҳамҭас рыҭара ҵакыс иамоуп: "еснагь бгәырӷьалар∕бсыргәырӷьалар сҭахуп".АтиульпанқәаАтәым тәылантәи Аԥсны иқәнагалаз шәҭуп атиульпан, иахьазы иара зегьынџьара ирҭиуеит. Аҵыхәтәантәи аамҭазы ааԥынра иасимволхеит. Қәрала еиуеиԥшым аҳәсеи аҭыԥҳацәеи, арҵаҩцәа, ааӡаҩцәа уҳәа ҳамҭас ирырҭоит. Атиульпанқәа – амраԥхара, алахҿыхра, агәырӷьара ирдыргоуп. Урҭ аҳәса ҳамҭас рыҭара агәыӷреи анасыԥи ирсимволуп.АҵыхәтәажәаҲаҭыр зқәу аҳәса, аҭыԥҳацәа! Ишәыдныҳәалазааит шәҭыла иҭалаҳау аныҳәа. Уи иацзааит агәырӷьара, агәабзиара, анасыԥ лаша!
https://sputnik-abkhazia.info/20220305/1037951151.html
https://sputnik-abkhazia.info/20230401/agila-zaa-ianyshua-aayn-iakhaau-zhlar-razgaaraa-1044946839.html
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
Ажәабжьқәа
ab_AB
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Аҧсны
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Сусанна Ҭаниаԥҳа
https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/07e5/04/09/1032182915_625:0:2361:1736_100x100_80_0_0_20fdbae083b5d4c73ddeaa0f8d48a43b.jpg
жәлар рдоуҳа
"Шәҭыла иҭалаҳау аныҳәа": аҳәса рымши ашәҭқәа рҵаки
Сусанна Ҭаниаԥҳа
Аԥсуаҭҵааратә институт афольклортә лабораториа аусзуҩ
Адунеижәларбжьаратәи аҳәса рымш аҽны ҳамҭас ирырҭо ашәҭқәа ҵакыс ирымоу даҳзазааҭгылоит аколумнист Сусанна Ҭаниаԥҳа.
Амш иацлоит, амра шәахәақәа адгьыл агәышҵа дырԥхоит. Аԥсабара ҿыхоит, ашәаԥыџьаԥ илыргоит рбыӷьқәа. Игәырӷьаҵәа, ашәа хаақәа нарыгӡоит аҵарақәа. Ари зегь зыбзоуроу ааԥынроуп.
Ааԥын раԥхьатәи амшқәа ирыцуп игәыҟаҵагоу аныҳәа Адунеижәларбжьаратәи Аҳәса рымш – Хәажәкыра ааба. Ҭоурыхла ари аныҳәа аҟалара Германиа атәылаҿы инхоз, лымкаала аҳәса рзинқәа рыхьчара иазықәԥоз Клара Цеткин лыхьӡ иадырҳәалоит.
Хәажәкырамза ааба – "ашәҭ фҩы ахуп" анацәа, андуцәа, аиаҳәшьцәа, аҳәса зегьы ирыдырныҳәалоит, ашәҭшьыҵәрақәа рырҭоит.
Аҳәса рныҳәа символра азызуа шәҭқәоуп амимоза, агәил, анарцисс, атиульпан. Аныҳәазы ҳамҭас аҳәса ирырҭо ашәҭшьыҵәрақәа ирымоуп рхатәы ҵакы.
Амимоза афҩы хаа змоу шәҭуп. Ԥсадгьылс иамоуп Австралиа, адгьылбжьаха Тасманиа. Аԥсадгьыл аҟнеиԥш иара агәы раҳаҭны иазҳауеит Аԥсынтәыла. Ааԥынразы, Аҟәа ақалақь ҭалаҳауп мимозала, афҩы лаҳалаҳауа аҳауа иалоуп.
Ажәҩан агәы цқьаӡа иҟоуп,
(Иҩуеит апоет Шьалуа Ҵәыџьба).
Амимоза, даҽакала "аҳәса рышәҭ" ҳәа ахьӡ шьҭнахит, избанзар хәажәкырамзазы ишәҭуеит, аҳәса рымш азы пату зқәу ҳамҭоуп. Ибыбышӡа, иԥшӡаӡа иҟоу ари ашәҭ аԥҳәызба ҳамҭас илуҭозар, иаанагоит "амра ашәахәа баҩызоуп", "гәыкала сыбзыҟоуп".
Ауаа зегьы еицырдыруа шәҭы хкуп агәил. Агәил шәҭы (роза) зхылҵыз абнагәил (абнауард) рдыруан ажәытә Бырзентәылан. Абнагәил ҳаҭыр рзақәын Рим инхоз ауааԥсыра – аамсҭашәара иадырганы ирыԥхьаӡон, абзиабареи аԥшӡареи рынцәахәы илзыркуан.
Еицырдыруа аԥсуа шәҟәыҩҩы Џьума Аҳәба икалам иҵыҵит даара узырхәыцша еиҿырԥшра заманак:
"Аԥсҭазаареи агәил шәҭи даараӡа еиԥшуп. Агәил аҿы, махәҭа хәыҷык аҿы еилагӡоуп ацәгьеи абзиеи. Аԥшӡагьы аҿаасҭагьы. Аԥшӡара ссируп. Афҩы лаҳа-лаҳауеит. Аха ашәҭ зҿоу амахәҭа иалыҳәҳәоит амаӷқәа, ақәыцқәа. Аҿаасҭара. Иуанаҳәои? Аҩбагьы Анцәа ишеит. Еицишеит. Аҩбагьы иара итәуп. "Ацәгьеи абзиеи рышьхәа еивҵоуп", еинымшәаларц аиӷарагьы рыбжьоуп".
Ашәҭааӡара бзиа избо рбаҳчаҿы акырџьара агәилқәа хкы-хкыла еиҭаҳаны иуԥылоит. Агәилқәа Аԥсны аҳауеи адгьыли рнаалоит. Раамҭа анааилак, ишәҭуеит, иҽырба-ҽырбо абаҳчақәа ирҭагылоуп.
Аԥҳәыс, аҭыԥҳа аԥсуаа ҳҟны лыԥшӡара, лгәыкра агәил иадыркылоит. Апоезиаҟны арҭ аҩ-еиҿырԥшрак ицәырыргахьеит игәыҟаҵагоу ацәаҳәақәа жәпакы. Иаагозар, Сарион Ҭаркьыл иҩуан абас:
"Сгәы иақәшәаз ҭыԥҳакгьы дыԥшуп,
Игәылҵыз агәил ауп дзеиԥшу…"
Иблахкыгоу агәил аԥҳәыс, аԥҳәызба ҳамҭас илызнаугар, иаанагоит: "сгәы бақәшәоит", "пату бықәысҵоит", "сбыхӡыӡаауеит", "бџьабаазы ҭабуп ҳәа басҳәоит", "сбызгәдууп".
Зыԥштәы иаразнак ублахь иааиуа шәҭуп анарцисс. Уи шьҭрала Европеи Аҩадатәи Америкеи иатәуп, аха акыр атәылақәа рышҟа инаӡеит, иагьанаалт. Ԥсабарала анарциссқәа рыхкқәа ҩажәи жәаф рҟынӡа ыҟоуп. Аԥсны аҳауатә ҭагылазаашьа знаало арҭ ашәҭқәа азҳаразы ирҭаху анышәԥсыла заҵәык ауп. Рааӡара уадаҩра ацым. Знык ажәла лауҵар, ирызҳауеит, есааԥынра ишәҭлоит.
Ажәытә бырзен легенда инақәыршәаны, зхы мыцхә бзиа избоз арԥыс ихылҿиааз шәҭуп анарцисс. Уи крифомызт, крижәуамызт, иахьа хәлаанӡа аӡиас дхыԥшыло исахьа дахәаԥшуан. Дук мырҵыкәа арԥыс дыԥсит, дахьыԥсыз аҭыԥаҟны ари ашәҭ иазҳаит.
Анарциссқәа аҳәса ҳамҭас рыҭара ҵакыс иамоуп: "еснагь бгәырӷьалар∕бсыргәырӷьалар сҭахуп".
Атәым тәылантәи Аԥсны иқәнагалаз шәҭуп атиульпан, иахьазы иара зегьынџьара ирҭиуеит. Аҵыхәтәантәи аамҭазы ааԥынра иасимволхеит. Қәрала еиуеиԥшым аҳәсеи аҭыԥҳацәеи, арҵаҩцәа, ааӡаҩцәа уҳәа ҳамҭас ирырҭоит.
Атиульпанқәа – амраԥхара, алахҿыхра, агәырӷьара ирдыргоуп. Урҭ аҳәса ҳамҭас рыҭара агәыӷреи анасыԥи ирсимволуп.
Ҳаҭыр зқәу аҳәса, аҭыԥҳацәа! Ишәыдныҳәалазааит шәҭыла иҭалаҳау аныҳәа. Уи иацзааит агәырӷьара, агәабзиара, анасыԥ лаша!
