https://sputnik-abkhazia.info/20250315/asua-proza-ageni-alysa-gogua-93-shysa-ikhyit-1054104587.html

Ҳаԥсуа проза агени: Алықьса Гогәуа 93 шықәса ихыҵит

Ҳаԥсуа проза агени: Алықьса Гогәуа 93 шықәса ихыҵит

Sputnik Аҧсны

Аԥсуа литература аклассик ду, Аԥсны Жәлар рышәҟәыҩҩы Алықьса Ноча-иԥа Гогәуа иахьа 93 шықәса ихыҵит. Ажурнал "Алашара" аредактор хада Анатоли Лагәлаа иматериал... 15.03.2025, Sputnik Аҧсны

2025-03-15T11:16+0300

2025-03-15T11:16+0300

2025-03-15T12:45+0300

аԥсны

аналитикеи аиҿцәажәарақәеи

аԥсны

https://cdnn1.img.sputnik-abkhazia.info/img/101751/30/1017513041_0:0:1921:1080_1920x0_80_0_0_81242b44c908a6ea6f784c22ca54df28.jpg

"Аԥсуа литературагьы ҳтәылаҿы иҟоу аҭагылазаашьақәа аныԥшуеит, макьаназ еиҳарак иаҳхаагаз аибашьра атематика акәша-мыкәша иҟоуп. Убрыгь, шамахақәак ракәымзар, аформеи астили ирныԥшыртә инарҵауланы ишьҭыхым, аибашьраанӡатәи "рышәҵатәы" азымыԥсахыц. Аибашьрашьҭахьтәи аиҭакрақәа, аибашьра иннажьыз, ҿыц ицәырҵыз апроблемақәа, аԥсҭазаараҿы, иара ауаҩы иҟазшьаҿгьы, макьаназы инеиужьны ҳлитература иатемамхац. Ҳәарада, абраҟагь иҟоуп агәыӷра узҭо алшарақәа…"Алықьса ГогәуаАԥсны Жәлар рышәҟәыҩҩыҲаԥсуа доуҳатә культураҿы, ҳлитератураҿы, Ерцахә ашьхеиԥш зыхьӡ рылыҳәҳәо ашәҟәыҩҩцәа дуӡӡақәа иреиуоуп ҩыџьа, апоезиаҿы - Баграт Шьынқәба, апрозаҿы - Алықьса Гогәуа. Иахьа ҿыӷәӷәала иаҳҳәар ҳалшоит, Аԥсны жәлар рышәҟәыҩҩы Алықьса Гогәуа иаԥиҵахьоу ипрозатә рҿиамҭақәа шамахак зегьы иреиӷьӡоу ҳапрозахь иуԥхьаӡар ҟалоит ҳәа. Уи ус шакәу азгәарҭеит аԥсуа-қырҭуатә еибашьра иалагаанӡа 1989 шықәсазы Урыстәылатәи Ашәҟәыҩҩцәа реидгыла, иагьырыӡбеит Урыстәыла зегьы иреиҳаӡаз, аҳаҭыр ду зқәыз ашәҟәҭыжьырҭа "Советский писатель" аҿы ирҿиара аӷьырак зегьы ааизакны хә-томкны иҭрыжьырц. Алықьса урҭ атомқәа ашәҟәҭыжьырҭа иазырхианы ашьҭра игәы ишҭаз ауп аибашьра ишалагаз.Аха абраҟа ҿыӷәӷәала иазгәаҳҭар ҳалшоит, ашәҟәыҩҩы иреиӷьӡоу иҩымҭақәа аибашьра аԥхьеи, уи ашьҭахьи акырынтә Москва ишҭыҵыз, ироман "Асду" тираж рацәала аԥхьаҩ аурысшәахь еиҭаганы инапаҿы ишиоуз.Даара уаҩ деигәырӷьаратәы иҟалеит Алықьса Гогәуа иҩымҭақәа урысшәала еиԥш, Нхыҵ-Кавказ инхо ҳашьцәа рбызшәақәа зегьы рахь иахьеиҭагоу, иахьа иреиӷьӡоу аԥсуа прозаикк иаҳасабала ибзиан дахьырдыруа.Иара убасгьы, ашәҟәыҩҩы иажәабжьқәа маҷымкәа еиҭаргахьеит адунеи абызшәа дуқәа рахь, ари даара гәахәара дууп аԥсуа милаҭ зегьы ҳзы, избанзар, ҳаԥсадгьыл аԥшӡареиԥш, ҳкультура аҵауларагьы ихнахыр ахәҭоуп адунеи зегьы…Сара Алықьса Гогәуа хаҭала даара исзааигәоу ашәҟәыҩҩцәа дреиуоуп. Уи зегь раԥхьа аа-класск рҿы сантәаз сҩымҭақәа дрыԥхьеит, дсеигәырӷьаны, сымҩа дақәныҳәаны, ахәыҷтәы журнал "Амцабз" ахь амҩа сзааиртит.Ибзиаӡаны исгәалашәоит сажәабжь "Агәы абжьы" ахәыҷтәы журнал х-номерк ишаниҵаз, уи ашьҭахь ахәыҷқәа ирызкқәоу ажәабжьқәа иреиӷьӡақәоу зынҵаны иҭрыжьыз ашәҟәы "Абырлаш" ианшәалеит!.. Усҟан сара ҩажәи ҩба шықәса ракәын исхыҵуаз!..Иахьа ҳашәҟәыҩҩы ду Алықьса Гогәуа 93 шықәса ихыҵит, зыжәлар даара бзиа ирбо классикуп. Абраҟа иааҳгоит, абриаҟара ақәра бзиа нызҵыз ҳашәҟәыҩҩы ду инысымҩа аазыркьаҿны:Ашәҟәыҩҩы, апрозаик, ауаажәларратә усзуҩы Алықьса Ноча-иԥа Гогәуа диит хәажәкыра 15 1932 шықәсазы Очамчыра араион Гәыԥ ақыҭа (Аџьамԥазра аҳабла). Абжьаратәи ашкол даналга аус иуан Тҟәарчалтәи ашахтаусбарҭақәа руак аҟны, ашьҭахь – Тҟәарчалтәи ацентртә рбеиагатә фабрика атехникатә хылаԥшра аҟәшаҿы. 1951 шықәсазы дҭалеит А.М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт аурыс бызшәеи алитературеи рфакультет. 1955-1960шш. раан аҵара иҵон Москва, А. М. Горки ихьӡ зху Алитературатә институт аҟны. Аус иуан ажурнал "Алашара" аҭакзыԥхықәу амаӡаныҟәгаҩс (1962 ш. инаркны), Аԥснытәи аҳәынҭқарратә шәҟәҭыжьырҭа аредактор еиҳабыс, ахәыҷтәы журнал "Амцабз" аредактор хадас (1975-1989), Аԥсны Ашәҟәыҩҩцәа реидгыла ахантәаҩыс (1989-1997). Аԥсны жәлар рфорум "Аидгылара" раԥхьатәи ахантәаҩыс дыҟан (1988-1989). Уи акырӡа алнаршеит аԥсуа жәлар рмилаҭ-хақәиҭратә қәԥараҿы. 1988-1991 шш. раан СССР жәлар рдепутатс дыҟан. Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа рыҭаразы акомиссиа дахантәаҩуп. Аԥсуа литература цҳаражәҳәаҩра азиуан Урыстәылеи аҳәаанырцәтәи атәылақәеи рҟны: Еиду Америкатәи Аштатқәа рҟны дыҟан Урыстәыла ашәҟәыҩҩцәа рделегациа даланы (1992): ПЕН-клуб аганахьала ашәҟәыҩҩцәа жәларбжьаратәи рконгрессқәа делегатк иаҳасабала дрылахәын Минск (1986), Хельсинки (1988), Москва (2002).А. Гогәуа даныхәыҷыз инаркны изҳауан жәлар рҳәамҭақәа ахьеиҭарҳәоз аҭаацәараҿы, иаб ажәабжьҳәаҩын, алакәтәи, аепикатәи, абзазаратәи, алирикатәи ҵакы змаз жәлар рҳәамҭақәа бзианы идыруан. Ари аҭагылазаашьа шьахәла ицхрааит ашәҟәыҩҩы ишьақәгылараан, заа ажәа абзиабара иланааӡеит.Убарҭ ашықәсқәа раан ауп аҩра агәаҳәара аниоуз, асахьаркыратә литература даназҿлымҳахаз. 11 шықәса анихыҵуаз Л. Н. Толстои иҩымҭа "Ҳаџьы-Мураҭ" аԥсышәала аиҭага даԥхьеит. Ари арҿиамҭа ду иаҵоу асахьаркыратә мчхара еиҳагьы ишьақәнарӷәӷәеит ажәа азҟазареи алитературеи рахь иоухьаз абзиабара. Убасҟан ауп раԥхьатәи иажәеинраалақәеи раԥхьатәи иажәабжьқәеи аниҩыз.Раԥхьаӡа иикьыԥхьыз иажәеинраала "Агеолог" 1949 шықәсазы агазеҭ "Аԥсны ҟаԥшь" ианылеит. Раԥхьатәи иажәабжьқәа руак кьыԥхьын 1955 шықәсазы ажурнал "Алашара" аҟны, иара убас иажәеинраалагь.А. Гогәуа авторс дрымоуп хыԥхьаӡара рацәала ажәабжьқәа: "Хаха-хымш ныҟәа ахьыбжьоу", "Асыс-мҟаа", "Быжь-хаҳәк ианырхыс", "Елана", "Олимпиада", "Анана-Гәында лашҭа", "Ашәаџьҳәаҩ", "Абжынҵ-ҵла", "Ашьа цәгьа", "Быӷькаҧсан", "Амра амшын ианӡаало", "Амацәыс агьама", "Анаҟә", "Кодор - Коракс" уҳәа; ароманқәа: "Аӡиас ццакуеит амшын ахь", "Аси амацәыси", "Аҽыкәаҳа", "Асду", "Уаҧхьа игылоу деилургартә иҟалахьан", "Асҟак дааигәан, аха дузгәамҭеит", "Ашыцра", аповестқәа: "Ашәуа иеҵәа", "Шьха-ҧшӡа", "Мшәагә Дуи Мшәагә Хәыҷи" "Аӡы агьама", адрамақәа: "Амш-уаара", "Аҿықәан".А. Гогәуа ирҿиараҿы аҭыԥ ҷыда ааннакылоит апублицистика. Иочеркқәа, истатиақәа, иессеқәа рызкуп аԥсуа жәлар рхатәы бызшәеи, рҭоурыхи, ркультуреи, еиҳаракгьы – аполитикеи, аҳәынҭқарра аргылареи рызҵаарақәа, амилаҭтә литература еиуеиԥшым апроблемақәа. Урҭ анылеит аԥсышәалеи урысшәалеи хазы иҭыҵыз ашәҟәқәа рҟны.Ашәҟәыҩҩы ирҿиамҭақәа рнылон ажурналқәа: "Алашара", "Амцабз", "Дружба народов", "Студенческий меридиан", "Сельская молодежь", "Советская женщина", Урыстәыла иҭыҵуа егьырҭ аҭыжьымҭақәа маҷымкәа; агазеҭқәа: "Аԥсны ҟаԥшь", "Советская Абхазия", "Литературная газета" (Москва), "Еҵәаџьаа", "Республика Абхазия"; алитературатә еизгақәа "Ерцахә", "Кавкасиони", "Южный Кавказ" уҳәа егьырҭгьы.А. Гогәуа аиҭагагь инапы алакуп, аԥсшәахь еиҭеигеит Ф. М. Достоевски ("Ацәгьоуреи ахьырхәреи", "Аҵх шкәакәақәа"), А. П. Платонов, К. А. Федин ("Аԥсуа жәабжьқәа"), Карло Коллоди ("Пиннокио ихҭысқәа") уҳәа рырҿиамҭақәа.Иҭижьхьеит 30 инареиҳаны ашәҟәқәа, урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп иалкаау аҩымҭақәа еидызкыло хә-томк (2006-2007).Алықьса Гогәуа ҳаԥсуа литературатә критика даара алаԥш бзиа ихуп, уи ирҿиара статиак, монографиак азызымкыц шамахак критикк, литератураҭҵааҩык дыҟаӡам. Ашәҟәыҩҩы еиуеиԥшым ашықәсқәа рзы ирҿиара иазааҭгылан ргәаанагарақәа ахырҳәаахьеит: Шьалуа Инал-иԥа, Шьоҭа Салаҟаиа, Сергеи Зыхәба, Владимир Аҵнариа, Мушьни Лашәриа, Руслан Қапба, Владимир Дарсалиа, Владимир Агрба, Шьоҭа Ҷкадуа, Владимир Занҭариа, Виачеслав Бигәаа уҳәа убас ирацәаҩны.Абраҟа иазгәаҭатәуп ашәҟәыҩҩы иара зегьреиҳа бзиа иибо, насгьы иҽадцалан ииҩуа рахь ишаҵанакуа ажәабжь ажанр. Иара ихаҭа исахьаркыратә ҩымҭақәа рнаҩсгьы аинтерес дуӡӡа рыҵоуп ажәабжь ажанр иазкны иааиҩхьоу зегьы. Абраҟа иаазгар сҭахуп уи ажәабжь ажанр дунеи ҵаулак еиԥш дшахәаԥшуа:"Аԥсуа прозаҿы, ажәабжь еиҳа излажанр ласыз ала, еиҳа ҟанаҵеит, еиҳа иаанарԥшит аамҭа ишьҭнахыз, иаҭаххаз азҵаарақәа, иаргьы аамҭа кьаҿла акыр иӷьаҵеит. Аха ажәабжь аҿиара еиҳау ахьгьы ианзиамс, иара ахаҭагьы акаҳара иалагеит, ашьҭрақәлара иалагоит, уаанӡа иалшоз, иаԥнаҵоз азакәанқәа, аҷыдарақәа ррецепт аршьын еиԥш ахҭыс инақәыршәаны аҩра мариахо иалагоит, нас аира иалагоит анкы илыхшазшәа иузеиҩымдыраауа ажәабжьқәа.Аԥсуа жәабжь ҿыц иархиеит аформа дуқәа рахь амҩа, урҭ рыҿгьы акык-ҩбак цәырҵхьеит, аха уи маҷӡоуп, ажәабжь ашьҭыҵра аман анаҳҳәа, убри ацәқәырԥа иханагалароуп аки аки еиԥшымкәа аповестқәеи ароманқәеи".Ҳара насыԥ ҳамоуп ҳәа ҳхы ҳаԥхьаӡозар ауп Алықьса Гогәуа еиԥш аҟазара дуӡӡа злоу ауаҩы аамҭак ҳахьицану, ибжьы ахьҳаҳауа, ишәҟәқәа ҳахьрыԥхьо, аԥсҭазаараҿы еиуеиԥшым аганқәа зегьы рҿы игәаанагара ахьаадыруа. Ашықәс дуи абаҩхатәра дуи еицнеибагоит, иҭибагоит, уи зҿахәы зирҳәахьоу ирҿиамҭа дуқәа ҳажәлар рыԥсҭазаара иалигеит, иааиртит шәҩыла рхатә дунеиқәа, рхәыцшьа, рыпсихологиа, ргәырҩа, ргәырӷьара, рхаҵара, ргәымшәара, рыуаҩра, раԥсуара.Уҳагымзааит ҳажәлар ргени, уара шәышықәса рахь знык ииуа шәҟәыҩҩуп, уара ҳажәлар рлахьынҵа уаниҵеит ахааназ рыхьӡ шьҭыхны иугаларц!..

https://sputnik-abkhazia.info/20220306/azhlar-rzy-ikhyragakhaz-alysa-gogua-itsazhara-1037893407.html

https://sputnik-abkhazia.info/20220315/1038129401.html

https://sputnik-abkhazia.info/20200315/aliksa-gogua-sisnishou-amyei-sishaanu-aamtei-daara-imariamist-1020609631.html

https://sputnik-abkhazia.info/20220319/iaiaaiz-arevoliutsia-diktaturakhoit-alysa-gogua-ipublitsistika-iazkny-1037833423.html

https://sputnik-abkhazia.info/20220331/aforma-maa-raama-alysa-gogua-iymaa-rny-aibashra-atema-shaarshu-1037833461.html

2025

Ажәабжьқәа

ab_AB

аналитикеи аиҿцәажәарақәеи, аԥсны